Śladami sowieckiej architektury Kłajpedy

-

Trasa rowerowa przez dzielnice Kłajpedy zbudowane w latach 1958–1990 prezentująca architekturę i rozwój urbanistyczny litewskiego miasta portowego.

Miasto Kłajpeda, od XIII do początku XX wieku zwane Memel, przeszło w XX wieku zasadnicze zmiany. Po przyłączeniu całego obszaru i miasta do Litwy w 1923 roku Kłajpeda rozszerzyła się nie tylko na północ, jak poprzednio, ale także na południe. Po II wojnie światowej i okupacji przez Związek Radziecki Kłajpeda zaczęła intensywnie rozwijać się jako port handlowy i rybacki. W tym czasie na południe od centrum miasta nad Zalewem Kurońskim pojawiły się komercyjne i komunalne firmy usługowe wraz z przylegającymi do nich osiedlami mieszkaniowymi. Budowa nowej części Kłajpedy odbyła się w strukturze liniowej poprzez intensywną zabudowę dotychczas słabo zaludnionych części miasta. Pierwsza dzielnica powstała po II wojnie światowej rozciągała się po obu stronach ulicy Minijos – nie było wówczas wizji linearnej struktury urbanistycznej. Dzielnica została zaprojektowana jako dzielnica mieszkalna dla pracowników portu rybackiego, stąd potoczna nazwa dzielnicy Ryportas (ros. Рыбный порт, Рыбпорт, pol. port rybacki).

W czasach sowieckich główną osią Kłajpedy stał się Prospekt Pokoju (lit. Taikos prospektas). W latach 1958–1985 po obu stronach ulicy wybudowano dzielnice od numeru 2 do 7. Sowieckie miasto musiało być zbudowane w taki sposób, aby architektura i plan zagospodarowania przestrzennego był łatwy do zrozumienia dla górnika z Doniecka, kołchoźnika z Azji, a także marynarza znad Bałtyku. W okresie Breżniewa ograniczenia architektoniczne były odczuwalne nie tylko za sprawą ideologii, ale także przez brak materiałów budowlanych i ich niską jakość. Niemniej jednak w czasach sowieckich architekt Alfredas Gytis Tiškus zaczął kształtować wygląd Kłajpedy, próbując uczynić to litewskie miasto portowe wyjątkowym wśród innych miast sowieckich. Po konsultacjach z historykami i konserwatorami w planowaniu nowych osiedli przewidziano czerwoną cegłę.

Przeczytaj także:  Kłajpedzki Bauhaus. Co zostało z architektury dwudziestolecia?

W Kłajpedzie, która w czasach sowieckich rozszerzyła się na południe, wybudowano budynki mieszkalne o wysokości od 5 do 16 pięter, w typowej konstrukcji z cegły, płyty i monolitu. W każdej dzielnicy mieszkalnej występowały pewne różnice w wykorzystaniu materiałów budowlanych i elementów dekoracyjnych czy też w planowaniu przestrzennym. Z dziewięciu planowanych dzielnic tylko siedem zostało ukończonych przed odzyskaniem przez Litwę niepodległości. Oprócz osiedli mieszkaniowych wybudowano centra usług publicznych i komunalnych, kina, obiekty kulturalne i sportowe.

Trasa rowerowa „Powrót do świetlanej przeszłości”

Aby lepiej zaprezentować mieszkańcom i gościom Kłajpedy architekturę i rozwój urbanistyczny miasta w okresie powojennym, stworzono trasę rowerową, która obejmuje dzielnice powstałe w latach 1958–1990 wraz z otaczającymi je elementami przyrodniczymi i kulturowymi.

Trasa rowerowa powstała w ramach warsztatów studenckich, które odbyły się w dniach 20–22 lipca 2020 roku i w których wzięli udział młodzi ludzie z kilku stowarzyszeń mniejszości narodowych. Trzydniowe warsztaty studenckie zostały zainicjowane i przeprowadzone przez Związek Niemców w Kłajpedzie oraz Goethe-Institut w Wilnie w ramach Dni Kultury Niemieckiej 2020. Długość trasy wynosi 13 km, a czas przejazdu to od 2 do 2,5 godziny. Adres obok obiektu wskazuje zalecany przystanek do oglądania.

 


2
Kościół Najświętszej Maryi Panny Królowej Pokoju (ul. Rumpiškės 6)

Kościół Najświętszej Maryi Panny Królowej Pokoju. Zdj. © Goethe-Institut / Rasa Miuller.

Kłajpeda jest prawdopodobnie jedynym litewskim miastem, w którym na starym mieście nie ma kościołów. Kościoły ocalone od wojny zostały zniszczone w okresie powojennym jako ideologicznie nie do przyjęcia. Jednak w latach pięćdziesiątych, ze względu na rosnący odsetek rzymskokatolickich mieszkańców miasta, pojawiał się wniosek o zezwolenie na budowę nowego kościoła. Pozwolenie przyszło w 1956 roku. W 1957 roku z inicjatywy księży Bronislovasa Burneikisa i Ludvikasa Povilonisa rozpoczęto budowę kościoła Matki Bożej Królowej Pokoju, zaprojektowanego przez architekta Juozasa Baltrėnasa. Darowizny na budowę kościoła pochodziły z całej Litwy i od Litwinów w Ameryce – żartowano, że kościół powstanie za pieniądze, które babcie litewskie zarobiły ze sprzedaży jajek.

Z własnej inicjatywy wierni nosili też nocą cegły, cement i żelazo, kopali rękami doły fundamentowe, budowali mury i pracowali przy wyposażeniu wnętrz. W ciągu trzech lat została ukończona trójnawowa bazylika o wysokości 63 metrów, szerokości 25 metrów i mieszcząca 3000 osób. Wieża liczyła 70 metrów.

Frontową część budynku ozdobił trzymetrowy posąg Maryi Królowej Pokoju, ołtarze wykonano z płyt marmurowych, a główny fresk wykonał artysta prof. Antanas Kmieliauskas. Planowane na 1960 rok poświęcenie kościoła nie doszło jednak do skutku. Budowniczych kościoła oskarżono o przekupstwo, prowadzenie czarnego rynku materiałów budowlanych i waluty, defraudację funduszy państwowych i nadużycie urzędowe, co doprowadziło do kar więzienia. Unikatowy pod względem wielkości i znaczenia obiekt sakralny ówczesnej Litwy został wkrótce wywłaszczony. Po zburzeniu wieży, zniszczeniu symboliki religijnej i przebudowie kościoła zgodnie z wymogami budowlanymi filharmonii, powstała tu kolejna siedziba Filharmonii Litewskiej SRR. Po wielu prośbach, budynek kościoła zwrócono wiernym dopiero w 1988 roku. Na odbudowę państwo przeznaczyło pół miliona rubli. Przewodniczący Komitetu Wykonawczego (w czasach sowieckich w ten sposób nazywano mera – przyp. Przegląd Bałtycki) Alfonsas Žalys uważał, że błędy mają swoją cenę. Odbudowano prawie 50-metrową i zwężającą się ku górze wieżę, przypominającą wieże litewskich drewnianych kościołów i odlano ważący 3 tony dzwon. Artysta Kmieliauskas namalował nowy fresk Maryi Królowej Pokoju: w tle znajdują się fragmenty historii narodowej: wypędzenie, bojownicy ruchu oporu, Góra Krzyży, a także obrazy Chrystusa Odpoczywającego (Rūpintojėlis) i Pieta. Trójnawowy i jednowieżowy kościół zbudowany jest na planie prostokąta. Jego stonowaną elewację zdobi jasnobrązowy granitowy tynk, uszlachetniony naprzemiennym rytmem poziomych pasów tynku w podstawie i pionów okiennych z trójkątami u góry. Na cmentarzu znajduje się grób budowniczego kościoła, prałata Burneikisa.

 


 

Trasa rowerowa „Powrót do świetlanej przeszłości”

Długość trasy wynosi 13 km, a czas przejazdu to od 2 do 2,5 godziny. Adres obok obiektu wskazuje zalecany przystanek.

AUTORZY I AUTORKI

Veronika Beliajeva, Mantas Ežerinskis, Jessica Gherman, Jokūbas Kulevičius, Vilius Račiūnas i Vladimir Tarasov.

Doradztwo, współautorstwo i przewodnictwo wycieczek: Laurencija Budrytė-Ausiejienė.

Tłumaczenie z języka litewskiego na język niemiecki Rasa Darbutaitė, tłumaczenie z języka niemieckiego na język polski Tomasz Otocki.

Oryginalny tekst znajduje się na stronie Instytutu Goethego. Copyright: © Goethe-Institut Litauen, 2020.

Avatar photo

Instytucja założona w 1998 roku. Zajmuje się organizacją wydarzeń kulturalnych na terenie Litwy związanych z teatrem, tańcem, muzyką, wystawami i filmem, jak również sympozjów i seminariów. Prowadzi także kursy języka niemieckiego dla mieszkańców Litwy. Siedziba organizacji znajduje się przy Prospekcie Giedymina w Wilnie. Na czele instytutu stoi obecnie Michael Müller-Verweyen.

© Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu tylko za zgodą wydawcy. Więcej informacji o prawach autorskich i zakup licencji.