Trasa rowerowa przez dzielnice Kłajpedy zbudowane w latach 1958–1990 prezentująca architekturę i rozwój urbanistyczny litewskiego miasta portowego.
Miasto Kłajpeda, od XIII do początku XX wieku zwane Memel, przeszło w XX wieku zasadnicze zmiany. Po przyłączeniu całego obszaru i miasta do Litwy w 1923 roku Kłajpeda rozszerzyła się nie tylko na północ, jak poprzednio, ale także na południe. Po II wojnie światowej i okupacji przez Związek Radziecki Kłajpeda zaczęła intensywnie rozwijać się jako port handlowy i rybacki. W tym czasie na południe od centrum miasta nad Zalewem Kurońskim pojawiły się komercyjne i komunalne firmy usługowe wraz z przylegającymi do nich osiedlami mieszkaniowymi. Budowa nowej części Kłajpedy odbyła się w strukturze liniowej poprzez intensywną zabudowę dotychczas słabo zaludnionych części miasta. Pierwsza dzielnica powstała po II wojnie światowej rozciągała się po obu stronach ulicy Minijos – nie było wówczas wizji linearnej struktury urbanistycznej. Dzielnica została zaprojektowana jako dzielnica mieszkalna dla pracowników portu rybackiego, stąd potoczna nazwa dzielnicy Ryportas (ros. Рыбный порт, Рыбпорт, pol. port rybacki).
W czasach sowieckich główną osią Kłajpedy stał się Prospekt Pokoju (lit. Taikos prospektas). W latach 1958–1985 po obu stronach ulicy wybudowano dzielnice od numeru 2 do 7. Sowieckie miasto musiało być zbudowane w taki sposób, aby architektura i plan zagospodarowania przestrzennego był łatwy do zrozumienia dla górnika z Doniecka, kołchoźnika z Azji, a także marynarza znad Bałtyku. W okresie Breżniewa ograniczenia architektoniczne były odczuwalne nie tylko za sprawą ideologii, ale także przez brak materiałów budowlanych i ich niską jakość. Niemniej jednak w czasach sowieckich architekt Alfredas Gytis Tiškus zaczął kształtować wygląd Kłajpedy, próbując uczynić to litewskie miasto portowe wyjątkowym wśród innych miast sowieckich. Po konsultacjach z historykami i konserwatorami w planowaniu nowych osiedli przewidziano czerwoną cegłę.
W Kłajpedzie, która w czasach sowieckich rozszerzyła się na południe, wybudowano budynki mieszkalne o wysokości od 5 do 16 pięter, w typowej konstrukcji z cegły, płyty i monolitu. W każdej dzielnicy mieszkalnej występowały pewne różnice w wykorzystaniu materiałów budowlanych i elementów dekoracyjnych czy też w planowaniu przestrzennym. Z dziewięciu planowanych dzielnic tylko siedem zostało ukończonych przed odzyskaniem przez Litwę niepodległości. Oprócz osiedli mieszkaniowych wybudowano centra usług publicznych i komunalnych, kina, obiekty kulturalne i sportowe.
Trasa rowerowa „Powrót do świetlanej przeszłości”
Aby lepiej zaprezentować mieszkańcom i gościom Kłajpedy architekturę i rozwój urbanistyczny miasta w okresie powojennym, stworzono trasę rowerową, która obejmuje dzielnice powstałe w latach 1958–1990 wraz z otaczającymi je elementami przyrodniczymi i kulturowymi.
Trasa rowerowa powstała w ramach warsztatów studenckich, które odbyły się w dniach 20–22 lipca 2020 roku i w których wzięli udział młodzi ludzie z kilku stowarzyszeń mniejszości narodowych. Trzydniowe warsztaty studenckie zostały zainicjowane i przeprowadzone przez Związek Niemców w Kłajpedzie oraz Goethe-Institut w Wilnie w ramach Dni Kultury Niemieckiej 2020. Długość trasy wynosi 13 km, a czas przejazdu to od 2 do 2,5 godziny. Adres obok obiektu wskazuje zalecany przystanek do oglądania.
3Dzielnica 2 (Taikos prospektas 15)
Dzielnica nr 1 została zaprojektowana w okresie powojennym w południowej części Kłajpedy, po obu stronach ulicy Minijos i wówczas bez wizji linearnej struktury urbanistycznej. W czasach sowieckich i do dziś dzielnica ta była i jest nazywana potocznie Ryportas (pol. port rybacki), wcześniej zaś była miejscem zamieszkania dla pracowników portu rybackiego. Zgodnie ze skorygowanym planem zagospodarowania przestrzennego z 1957 roku, dzielnice od nr 2 do nr 7 zaprojektowano na południe wzdłuż Prospektu Pokoju (Taikos prospektas), który miał stać się nową osią miasta. Dzielnica nr 2 została zaplanowana w projekcie budowlanym z 1958 roku jako grupa indywidualnych osiedli mieszkaniowych na południe od starego miasta. Pierwsza dzielnica mieszkalna powstała między ulicami Bangų, Kooperacijos, 15 stycznia i nowo zaplanowanym Prospektem Pokoju (architekt Černiauskas). W 1961 roku miejska rada architektoniczna sprzeciwiła się większej gęstości zabudowy i opowiedziała się za budową wysokościowców w rejonie głównej arterii, ale ostateczny plan zabudowy przewidywał typowe pięciopiętrowe bloki silikatowe o słabej architekturze i estetyce, które nie miały związku ze starą strukturą ulic, a także nie pasowały do zachowanej jedno- lub dwupiętrowej zabudowy w osiedlu Baltikalnė (w języku niemieckim Baltikallen) i majątku Butsargė (Budsargen). W sumie na całym terenie powstało ponad dwadzieścia trzy- do pięciopiętrowych domów z cegły silikatowej z wstawkami z czerwonej cegły. Grupa domów po drugiej stronie Prospektu Pokoju, w dzielnicy mieszkalnej między Prospektem Pokoju a ulicami Pylimo i Galinio Pylimo, została zaplanowana w podobny sposób. Drugi kwartał mieszkalny został ukończony w latach 1964–1965. Popełniono przy tym te same błędy: nieregularne i przerywane drogi główne, wąskie wewnętrzne dziedzińce, brak połączenia z istniejącą strukturą ulic.
Trasa rowerowa „Powrót do świetlanej przeszłości”
Długość trasy wynosi 13 km, a czas przejazdu to od 2 do 2,5 godziny. Adres obok obiektu wskazuje zalecany przystanek.
AUTORZY I AUTORKI
Veronika Beliajeva, Mantas Ežerinskis, Jessica Gherman, Jokūbas Kulevičius, Vilius Račiūnas i Vladimir Tarasov.
Doradztwo, współautorstwo i przewodnictwo wycieczek: Laurencija Budrytė-Ausiejienė.
Tłumaczenie z języka litewskiego na język niemiecki Rasa Darbutaitė, tłumaczenie z języka niemieckiego na język polski Tomasz Otocki.
Oryginalny tekst znajduje się na stronie Instytutu Goethego. Copyright: © Goethe-Institut Litauen, 2020.
Instytucja założona w 1998 roku. Zajmuje się organizacją wydarzeń kulturalnych na terenie Litwy związanych z teatrem, tańcem, muzyką, wystawami i filmem, jak również sympozjów i seminariów. Prowadzi także kursy języka niemieckiego dla mieszkańców Litwy. Siedziba organizacji znajduje się przy Prospekcie Giedymina w Wilnie. Na czele instytutu stoi obecnie Michael Müller-Verweyen.
