Skandynawia intryguje nas od wieków, choć znamy ją nierzadko jedynie z haseł: wikingowie, IKEA, sfermentowane śledzie czy zorza polarna. Kojarzy nam się z czarno-białymi filmami Bergmana, wysokimi cenami, hektolitrami pitej kawy i świetnymi kryminałami. Jeśli jednak zechcemy poznać głębiej jej charakter i zrozumieć ducha narodów Północy, potrzebny nam będzie mądry Przewodnik.
Co łączy świętą Brygidę, park Vigelanda, baśnie Andersena i podboje wikingów? Odpowiedź jest prosta: kultura Skandynawii. Wspaniałą pomocą do zapoznania się z tą bogatą tematyką są dwa tomy monografii Zenona Ciesielskiego pt. „Dzieje kultury skandynawskiej”, wydanej w roku 2016 przez gdańskie Wydawnictwo „Marpress” i Nadbałtyckie Centrum Kultury. Autor jest historykiem literatury i kultury skandynawskiej, założycielem Katedry Skandynawistyki na Uniwersytecie Gdańskim, gdzie miałem przyjemność studiować. Pan profesor przez wiele lat wykładał przedmiot „Kultura Skandynawii”, a swoją monografią – która jest owocem dydaktyki uniwersyteckiej – wypełnia lukę na polskim rynku wydawniczym. Cieszę się, że nareszcie mamy tak bogaty opis kultury skandynawskiej, który wyszedł spod pióra polskiego autora.
Na blisko 1200 stronach zgłębiamy kulturę naszych północnych sąsiadów od pradziejów do końca zeszłego stulecia. W pierwszym tomie poznajemy najstarszych mieszkańców regionu, przedmioty ich życia codziennego, słynne i wyjątkowo liczne ryty naskalne czy sposób grzebania zmarłych, a kulturalną podróż po Skandynawii kończymy na Oświeceniu, gdzie pojawiają się tak wybitne postaci jak szwedzki król Gustaw III, duński myśliciel i historyk Ludvik Holberg czy szwedzki botanik Karol Linneusz.
Drugi tom otwiera odrodzenie romantyczne, wojny napoleońskie i rozwój świadomości narodowej Norwegów i Finów. Autor omawia też XIX-wieczny ruch zwany skandynawizmem oraz życie i twórczość takich geniuszy pióra jak Hans Christian Andersen czy Søren Kierkegaard. Tom kończy się omówieniem skandynawskich dokonań muzycznych i sportowych w XX wieku.
Jak widać po tych kilku przykładach, kultura jest tu ujęta bardzo szeroko, dotyczy bowiem tak działalności artystycznej, umysłowej, społeczno-politycznej, religijnej jak i technicznej. Jej rozwój zaprezentowano chronologicznie, osadzając ją w kontekście historycznym. Poznajemy ją głównie przez ważne i mniej znane postaci z historii Skandynawii: od patrona Norwegii – św. Olafa i szwedzkiego króla Gustawa Wazy przez słynną śpiewaczkę operową Jenny Lind i kompozytora Edwarda Griega aż po „mamę Muminków” Tove Jansson czy szwedzkich gigantów muzyki pop – ABBĘ i Roxette.
Również samo pojęcie Skandynawii jest tu szerokie, gdyż obejmuje nie tylko Szwecję, Danię i Norwegię, ale również Finlandię, Islandię i peryferia. Zenon Ciesielski pokazuje, jak zmieniały się kulturowe centra Skandynawii, jak unie, późniejsza rywalizacja między państwami Północy a także ich klęski polityczne rzutowały na sytuację kulturalną i przyczyniły się do jej intensywnego rozwoju. Niewątpliwym atutem książki jest też ukazanie zróżnicowania kulturowego omawianego regionu.
Każdy z tomów posiada szczegółowy spis treści oraz indeks osób i indeks geograficzny, co bardzo ułatwia poruszanie się w gąszczu informacji i daje szybki dostęp do poszukiwanych materiałów. W ramach omawianych epok autor koncentruje się na rozwoju kulturalnym w powiązaniu z wydarzeniami historycznymi (np. wyprawami wikingów, unią kalmarską czy wojnami napoleońskimi).
Książka zawiera szereg ciekawostek i anegdot. Czytelnik dowie się między innymi, kiedy na terenie Skandynawii tworzono hełmy z rogami, co mogły oznaczać olbrzymie stopy na rytach naskalnych, kim są tzw. ludzie z bagien, z czego wikingowie robili łyżwy, jaka była temperatura zamarzania wody wg pierwotnej skali Andersa Celsjusza, czy jaki związek ze Skandynawią ma opera w Sydney, której zdjęcie zdobi okładkę drugiego tomu.
Nie brak tu również opisów ważnych instytucji kultury takich jak Akademia Szwedzka czy uniwersytety ludowe Grundtviga. Możemy poznać historię powstania słynnych budynków, jak: zamki Kopenhagi, ratusz w Sztokholmie bądź katedra w Reykjavíku. Wszystko to zilustrowane jest wieloma czarno-białymi fotografiami, jednak jakość wielu z nich niestety nie zachwyca.
Syntetyczny obraz kultury skandynawskiej i ogrom przekazanych informacji sprawiają, że książka ta jest skarbnicą wiedzy, która wzbogaci biblioteczkę każdego studenta Skandynawistyki, miłośnika Północy i kultury europejskiej. Będzie to również znakomita zachęta do dalszych studiów, głębszego poznania historii i kultury naszych północnych sąsiadów.
Zenon Ciesielski Dzieje kultury skandynawskiej. Tom I. Od pradziejów do Oświecenia, Dzieje kultury skandynawskiej. Tom II. Od Romantyzmu do końca XX wieku, Wydawnictwo Marpress 2016.
Lektor języka szwedzkiego, angielskiego i polskiego jako obcego. Absolwent gdańskiej Filologii Polskiej i Skandynawistyki. Zainteresowania: podróże, dobre kino, języki obce, historia i kultura Szwecji. Popularyzuje język i kulturę szwedzką w mediach społecznościowych.
