W ubiegłym tygodniu w Berlinie został odnaleziony Akt 16 Lutego – deklaracja niepodległości Litwy. Odkrycia dokonał prof. Liudas Mažylis z Uniwersytetu im. Witolda Wielkiego w Kownie. Władze litewskie podjęły działania w celu sprowadzenia dokumentu do kraju. W przyszłym roku Litwa będzie obchodzić 100-lecie odzyskania niepodległości.
W powieści historycznej litewskiego autora Alfonsasa Eidintasa „Szukaj moskiewskiego sfinksa”, która w 2015 roku ukazała się po polsku, zostaje opisana fikcyjna, ale symboliczna scena: prezydent Antanas Smetona wyjeżdża z kraju po przyjęciu sowieckiego ultimatum. Jest czerwiec 1940 roku. Prezydent boso brnie przez rzekę Lipanę w Kibartach, która stanowi litewsko-niemiecką granicę. Do nurtu wpada tuba, w której znajduje się Akt 16 Lutego, uważany za dokument założycielski nowoczesnego państwa litewskiego. Tuby nikt nie zdąży już wyłowić i historyczny dokument tonie w czasie, gdy Sowieci właśnie rozpoczynają demontaż państwa, które z niego wyrosło.
W przyszłym roku Litwa będzie obchodzić stulecie tej ważnej deklaracji politycznej, a przed tymi obchodami (i to już nie fikcja literacka) zaginiony dokument został odnaleziony, co niewątpliwie ma symboliczną wymowę. Wydarzenie nie jest tylko kwestią przypadku. 15 lutego 2017 roku koncern MG Baltic ogłosił, że wypłaci nagrodę w wysokości 1 mln euro temu, kto znajdzie zaginiony w 1940 roku dokument do 16 lutego 2018 roku i do tej daty dokument wróci na Litwę. Inicjatywa koncernu miała zachęcić do bardziej intensywnych poszukiwań tego cennego archiwalium.
29 marca politolog z Uniwersytetu im. Witolda Wielkiego w Kownie – prof. Liudas Mažylis znalazł Akt 16 Lutego w Berlinie. Jak twierdzi, „trop niemiecki“ zaczął badać znacznie wcześniej zanim ogłoszono, że za znalezienie Aktu można dostać tak dużą nagrodę. Teksty po litewsku i niemiecku leżały spokojnie w niemieckim Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Jak się tam znalazły – jeszcze nie wiadomo. Teraz inicjatywę przejęli rząd litewski i prezydent Dalia Grybauskaitė. Ich celem jest odzyskanie tego cennego dla Litwy, historycznego dokumentu. Tymczasem prezes MG Baltic – Darius Mockus potwierdza, że nagroda zostanie wypłacona zgodnie z ustalony wcześniej regulaminem.
Akt 16 lutego był przede wszystkim deklaracją zgody i woli politycznej, ogłoszoną przez liderów wszystkich sił politycznych odradzającego się nowoczesnego narodu litewskiego, by budować niezależne państwo, nie związane z żadnymi innymi więzami czy zależnościami. Gdy deklarację podpisywano I wojna światowa jeszcze trwała. Ta deklaracja nie miała też mocy prawnej: nie było jeszcze parlamentu czy innej litewskiej władzy politycznej. Była jednak istotna w kategoriach politycznych i symbolicznych – jako akt założycielski nowego państwa. 16 lutego jest do dzisiaj świętem państwowym, obchodzonym jako Dzień Niepodległości.
Doktor nauk humanistycznych, historyk, socjolog i tłumacz, niezależny ekspert w sprawach litewskich.
