Trasa rowerowa przez dzielnice Kłajpedy zbudowane w latach 1958–1990 prezentująca architekturę i rozwój urbanistyczny litewskiego miasta portowego.
Miasto Kłajpeda, od XIII do początku XX wieku zwane Memel, przeszło w XX wieku zasadnicze zmiany. Po przyłączeniu całego obszaru i miasta do Litwy w 1923 roku Kłajpeda rozszerzyła się nie tylko na północ, jak poprzednio, ale także na południe. Po II wojnie światowej i okupacji przez Związek Radziecki Kłajpeda zaczęła intensywnie rozwijać się jako port handlowy i rybacki. W tym czasie na południe od centrum miasta nad Zalewem Kurońskim pojawiły się komercyjne i komunalne firmy usługowe wraz z przylegającymi do nich osiedlami mieszkaniowymi. Budowa nowej części Kłajpedy odbyła się w strukturze liniowej poprzez intensywną zabudowę dotychczas słabo zaludnionych części miasta. Pierwsza dzielnica powstała po II wojnie światowej rozciągała się po obu stronach ulicy Minijos – nie było wówczas wizji linearnej struktury urbanistycznej. Dzielnica została zaprojektowana jako dzielnica mieszkalna dla pracowników portu rybackiego, stąd potoczna nazwa dzielnicy Ryportas (ros. Рыбный порт, Рыбпорт, pol. port rybacki).
W czasach sowieckich główną osią Kłajpedy stał się Prospekt Pokoju (lit. Taikos prospektas). W latach 1958–1985 po obu stronach ulicy wybudowano dzielnice od numeru 2 do 7. Sowieckie miasto musiało być zbudowane w taki sposób, aby architektura i plan zagospodarowania przestrzennego był łatwy do zrozumienia dla górnika z Doniecka, kołchoźnika z Azji, a także marynarza znad Bałtyku. W okresie Breżniewa ograniczenia architektoniczne były odczuwalne nie tylko za sprawą ideologii, ale także przez brak materiałów budowlanych i ich niską jakość. Niemniej jednak w czasach sowieckich architekt Alfredas Gytis Tiškus zaczął kształtować wygląd Kłajpedy, próbując uczynić to litewskie miasto portowe wyjątkowym wśród innych miast sowieckich. Po konsultacjach z historykami i konserwatorami w planowaniu nowych osiedli przewidziano czerwoną cegłę.
W Kłajpedzie, która w czasach sowieckich rozszerzyła się na południe, wybudowano budynki mieszkalne o wysokości od 5 do 16 pięter, w typowej konstrukcji z cegły, płyty i monolitu. W każdej dzielnicy mieszkalnej występowały pewne różnice w wykorzystaniu materiałów budowlanych i elementów dekoracyjnych czy też w planowaniu przestrzennym. Z dziewięciu planowanych dzielnic tylko siedem zostało ukończonych przed odzyskaniem przez Litwę niepodległości. Oprócz osiedli mieszkaniowych wybudowano centra usług publicznych i komunalnych, kina, obiekty kulturalne i sportowe.
Trasa rowerowa „Powrót do świetlanej przeszłości”
Aby lepiej zaprezentować mieszkańcom i gościom Kłajpedy architekturę i rozwój urbanistyczny miasta w okresie powojennym, stworzono trasę rowerową, która obejmuje dzielnice powstałe w latach 1958–1990 wraz z otaczającymi je elementami przyrodniczymi i kulturowymi.
Trasa rowerowa powstała w ramach warsztatów studenckich, które odbyły się w dniach 20–22 lipca 2020 roku i w których wzięli udział młodzi ludzie z kilku stowarzyszeń mniejszości narodowych. Trzydniowe warsztaty studenckie zostały zainicjowane i przeprowadzone przez Związek Niemców w Kłajpedzie oraz Goethe-Institut w Wilnie w ramach Dni Kultury Niemieckiej 2020. Długość trasy wynosi 13 km, a czas przejazdu to od 2 do 2,5 godziny. Adres obok obiektu wskazuje zalecany przystanek do oglądania.
4Dzielnica 3 i publiczne centrum dzielnicy (Taikos prospektas 28)
Dzielnica nr 3 była pierwszym poważnym projektem budowlanym planistów miasta Kłajpedy, który rozpoczął się w 1960 roku (architekt Kazimieras Balėnas, architektka Genovaitė Balėnienė). Projekt przewidywał obszar o powierzchni 54 ha na polach dawnego majątku Rumpiškė (niem. Rumpischken). Architekci zaprojektowali kwartał składający się z 8 grup domów w nieregularnym kształcie litery U. Główny blok znajdował się przy ulicy Kauno, a przedszkola, szkoły i obiekty użyteczności publicznej były przeplatane budynkami mieszkalnymi. Dzielnica nr 1 została zbudowana z czteropiętrowych domów z cegły, podczas gdy w dzielnicy nr 2 zdecydowano się na prefabrykaty. Dla każdej grupy domów przewidziano punkt usługowy i sklep spożywczy. Na powierzchni 7 hektarów założono park przy ulicy Komuny Paryskiej, gdzie później znalazła swoje miejsce dziecięca szkoła artystyczna założona w dworze Rumpiszki. Łącznie na 35 hektarach zaplanowano 34 pięciopiętrowe i 6 dziewięciopiętrowych budynków mieszkalnych oraz 3 internaty. Pierwsze cztery domy ukończono w 1965 roku, rok później rozpoczęto budowę centrum publicznego (architekci Alfredas Gytis Tiškus, Kazimieras i Genovaitė Balėnowie). Po raz pierwszy w Kłajpedzie powstało centrum publiczne o wyjątkowym wyglądzie estetycznym. Składa się ono z trzech grup, z których jedna została zbudowana po zachodniej stronie Prospektu Pokoju po wybudowaniu 16-piętrowego hotelu dla rybaków (obecnie pasaż handlowy „Vėtrungė”). Pozostałe dwie grupy są wkomponowane w strukturę mieszkaniową dzielnicy. W centrum publicznym znajdował się dom towarowy, księgarnia, restauracja-kawiarnia, poczta, automatyczna centrala telefoniczna i kino „Vaidila”. Generalnie koncepcje architektoniczne wpisują się w ówczesny kontekst: płaskie dachy, panoramiczne okna, rzędy okien, prostokątne i wyraziste geometryczne kształty, achromatyczna harmonia kolorystyczna, adaptacja typowych projektów budowlanych – to wyraz ówczesnego ducha czasu. Estetyka kompleksu jest niezwykle ciekawa.
Do projektu elewacji użyto estońskiego łupka, główną fasadę budynku handlowego ozdobiono niezachowanym obecnie drewnianym dziełem sztuki „Kuršiai” („Kurowie”, autor Edvardas Malinauskas). Dzielnica należy do jednego z najbardziej złożonych kompleksów lat sześćdziesiątych na Litwie, w którym zrealizowano współczesną ideę architektoniczną ścisłego zintegrowania środowiska mieszkalnego z funkcjami społecznymi. Za to osiągnięcie architekci otrzymali w 1973 roku Nagrodę Rady Ministrów ZSRR.
Trasa rowerowa „Powrót do świetlanej przeszłości”
Długość trasy wynosi 13 km, a czas przejazdu to od 2 do 2,5 godziny. Adres obok obiektu wskazuje zalecany przystanek.
AUTORZY I AUTORKI
Veronika Beliajeva, Mantas Ežerinskis, Jessica Gherman, Jokūbas Kulevičius, Vilius Račiūnas i Vladimir Tarasov.
Doradztwo, współautorstwo i przewodnictwo wycieczek: Laurencija Budrytė-Ausiejienė.
Tłumaczenie z języka litewskiego na język niemiecki Rasa Darbutaitė, tłumaczenie z języka niemieckiego na język polski Tomasz Otocki.
Oryginalny tekst znajduje się na stronie Instytutu Goethego. Copyright: © Goethe-Institut Litauen, 2020.
Instytucja założona w 1998 roku. Zajmuje się organizacją wydarzeń kulturalnych na terenie Litwy związanych z teatrem, tańcem, muzyką, wystawami i filmem, jak również sympozjów i seminariów. Prowadzi także kursy języka niemieckiego dla mieszkańców Litwy. Siedziba organizacji znajduje się przy Prospekcie Giedymina w Wilnie. Na czele instytutu stoi obecnie Michael Müller-Verweyen.
