Bliskie związki pomiędzy Łotwą a Białorusią mogą być pewnym zaskoczeniem dla polskiego odbiorcy. Ale przecież są to kraje sąsiednie, a bliskie relacje między Białorusinami i Łotyszami mają wielowiekową historię.
W 2018 roku – roku stuletnich jubileuszy prawie wszystkich krajów pomiędzy Bałtykiem i Morzem Czarnym, również Białoruś i Łotwa obchodzą 100-lecie własnej niepodległości. Mimo tego, że obydwa kraje obecnie są w różnych „związkach geopolitycznych” – Łotwa w Unii Europejskiej, a Białoruś – w różnych strukturach integracyjnych na terenie poradzieckim, relacje między nimi są poprawne, a współpraca gospodarcza i kulturalna jest na bardzo wysokim poziomie.
Jednak badania wzajemnych relacji między dwoma narodami i krajami do niedawna były raczej skromne. Pomimo dość poważnej tradycji badań białorutenistycznych na Łotwie w czasach komunistycznych oraz zainteresowań literaturą łotewską na Białorusi (przejawiało się to głównie w intensywnej aktywności translatorskiej) właściwe badania historyczne już nie wyglądały tak solidnie.
Koordynator projektu „Łotysze i Białorusini: razem przez stulecia” wykładowca Państwowego Uniwersytetu Medycznego w Witebsku Maksim Karaliou opowiada o początkach: „Projekt powstał w drugiej połowie 2011 roku jako prywatna inicjatywa kilku naukowców z różnych ośrodków akademickich Witebska. Niektóre idee projektu otrzymały wsparcie ze strony pani konsul Margarity Šteina z Konsulatu Generalnego Republiki Łotewskiej w Witebsku, dzięki której nawiązaliśmy kontakty z historykami z Uniwersytetu Łotewskiego w Rydze”.
Czym się zajmują naukowcy w ramach projektu? Maksim Karaliou: „Po pierwsze jest to praca w archiwach i bibliotekach, poszukiwanie informacji o relacjach łotewsko-białoruskich oraz publikacja wyników badań w postaci książek i artykułów naukowych. Od 2012 roku ukazuje się rocznik naukowy „Łotysze i Białorusini: razem przez stulecia”, w którym artykuły są publikowane po białorusku, łotewsku i rosyjsku. Po drugie, są to badania w miejscach dawnych kolonii łotewskich na terenie Białorusi. Szukamy pozostałości materialnych po tych miejscach osiedlania się Łotyszy, powstałych w XIX wieku. Współpracują z nami etnografowie z Łotwy oraz krajoznawcy białoruscy. Po trzecie, jest to popularyzacja wiedzy o Łotyszach w białoruskiej historii oraz o Białorusinach w historii Łotwy, prezentacje publiczne, wystąpienia w mediach”.
W ciągu kilku lat inicjatorzy projektu nawiązali owocną współpracę z naukowcami Witebska, Mińska, Mohylewa, Homla, Grodna, Rygi i Dyneburga (Daugavpils). Wzmocniono również kontakty z bibliotekami, muzeami, organizacjami diaspory, strukturami samorządowymi oraz państwowymi, Konsulatem Generalnym Łotwy w Witebsku. Wyniki prac są publikowane na stronie projektu (www.lb-science.info).
Od 2012 roku ukazało kilka książek w ramach projektu. W 2012 roku – „Białoruscy Łotysze na pograniczu (w okresie międzywojennym)” (autorzy M. Karaliou, I. Marcinkiewicz, W. Golubiew), w 2015 roku – „Konsulat i konsulowie Łotwy w Witebsku” (autorzy M. Karaliou i E. Jēkabsons, drugie wydanie ukazało się w 2017 roku), w 2016 roku – „Łotysze w białoruskiej historii” (pod redakcją M. Karalioua).
W 2018 roku ukazała się 384-stronicowa książka „Łotwa – Białoruś: 1918 – 2018” (pod redakcją M. Karalioua i innych) – owoc współpracy 18 badaczek i badaczy z Łotwy i Białorusi. Jest to pierwsze kompleksowe ujęcie tematu wzajemnych relacji nie tylko w okresie 1918-2018, ale również i we wcześniejszym czasie. W pierwszym rozdziale opowiada się o stosunkach Łotyszy i Białorusinów od połowy XIX wieku i do 1917 roku, między innymi o osadnictwie łotewskim na Białorusi. W drugim rozdziale podstawowym tematem jest sytuacja w okresie międzywojennym: od ogłoszenia niepodległości obu krajów w 1918 roku poprzez trudne, ale dość intensywne relacje w latach 20. i 30. Trzeci rozdział jest całościowo poświęcony okresowi II wojny światowej, Autorzy nie unikają drażliwych i dotychczas słabo zbadanych tematów, między innymi kolaboracji i działań partyzanckich. Czwarty rozdział – to opowieść o wzajemnych relacjach Białorusi i Łotwy w ramach Związku Radzieckiego, które mimo wielu ograniczeń autentycznie wpłynęły pozytywnie na wiele dziedzin życia. W piątym rozdziale autorzy opisują relacje po 1990 roku: w warunkach niepodległości i wzajemnego poszanowania.
Projekt „Łotysze i Białorusini: razem przez stulecia” jest jedną z ciekawych inicjatyw badawczych, powstałych w ostatnich latach. Naukowcy projektu są otwarci na współpracę w ramach różnych inicjatyw badawczych i wydawniczych.
Autor artykułu jest współredaktorem i współautorem książki „Łotwa – Białoruś: 1918–2018”.
„Łatwija-Biełarus’: 1918-2018”, red. M. Korolow (gł. red.), E. Jekabsons, W. Klawa, S. Kulik, O. Machinia, A. Tichomirow, Mińsk, Wydawnictwo Czetyrie czetwierti, 2018.
Historyk i kulturoznawca, absolwent Uniwersytetu Grodzieńskiego im. Janki Kupały i Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego. Zainteresowania badawcze: historia idei, historiografia, polityka pamięci oraz mniejszości etniczne i wyznaniowe w Europie Środkowej i Wschodniej. Najlepiej się czuje w Grodnie, Wrocławiu i Druskiennikach. Od dziecka jest zauroczony postaciami z książek estońskiego pisarza Eno Rauda.
