Litwa, Łotwa i Estonia wraz z podpisaniem przez Niemcy i Związek Sowiecki paktu Ribbentrop-Mołotow w sierpniu 1939 roku stały się sceną mocarstwowej polityki tych państw i burzliwych działań wojennych.
Państwa bałtyckie w momencie podpisania wspomnianego paktu stały się przedmiotem rozgrywki Niemiec i Związku Sowieckiego. Kraje te początkowo zostały podzielone między Niemcy (Litwa) i Związek Sowiecki (Łotwa i Estonia), ale ostatecznie wszystkie stały się częścią tego drugiego. Krótko po zaatakowaniu Polski przez hitlerowców, Moskwa zaczęła wywierać presję na Estonię i Łotwę, a następnie również Litwę. W wyniku działań Związku Sowieckiego Tallinn i Ryga, a następnie Kowno musiały zgodzić się na wprowadzenie ogromnych, dla tych niewielkich krajów wręcz przytłaczających armii a następnie aneksję.
Sowiecka polityka na terenie republik równoznaczna była z prześladowaniami i deportacjami na Syberię, co nie pozostało bez wpływu na późniejsze wybory mieszkańców tych krajów.
Władza Moskwy nad republikami trwała około dwóch lat. Po zaatakowaniu przez Niemców Związku Sowieckiego, Litwa, Łotwa i Estonia w czerwcu 1941 r. przeszły w ręce Niemiec. W wyniku wojny między dotychczasowymi sojusznikami kraje bałtyckie szybko stały się zapleczem dla zaciętej bitwy o Leningrad.
Zmiana okupanta oznaczała zakończenie deportacji, ale przyniosła na te ziemie Holocaust. Szczególnie dotknięta została Litwa z Wilnem, której żydowska populacja była szczególnie liczna.
Ponowną zmianę przyniósł rok 1944, kiedy Niemcy zaczęli ponosić porażki na froncie wschodnim. Na terenie krajów bałtyckich w drugiej połowie 1944 roku i na początku 1945 roku toczyły się działania wojenne, które kosztowały życie setek tysięcy żołnierzy obu walczących stron oraz miejscowej ludności. Najcięższe walki miały miejsce na Błękitnych Wzgórzach w północno-wschodniej Estonii, w zachodniej Litwie (w regionie Kłajpedy) oraz w łotewskiej Kurlandii. Hitlerowska armia poniosła tutaj ostateczną porażkę na początku 1945 roku.
“Wyzwolenie” dla Litwy, Łotwy i Estonii oznaczało kolejną zamianę okupanta i zabór, który tym razem trwał do 1991 roku. Po ponad 5 latach wojny kraje bałtyckie straciły piątą część ludności (proporcjonalnie większe straty poniosła tylko Polska) i w ogromnym stopniu były zrujnowane.
Prit Buttar w książce “Między mocarstwami. Walka o kraje bałtyckie podczas II wojny światowej” przybliża niechcianą rolę sceny krwawych działań jaka przypadła krajom bałtyckim w czasie najtragiczniejszej wojny w historii ludzkości. Autor w obszernym tomie szczegółowo opisuje tło historyczne i motywacje, politykę mocarstw, działania wojenne – bitwy, ich przygotowanie, skład dowództwa, zasoby i późniejszy przebieg – oraz ich następstwa. Buttar obiektywnie pokazuje również postawy miejscowej ludności – od deportacji, udziału w armiach obu mocarstw, udziału w Holocauście, po późniejszy ruch oporu wobec Związku Sowieckiego.
Książka jest niezwykle szczegółowa, skondensowana w niej wiedza daje pełen obraz działań wojennych Niemiec i Związku Radzieckiego na obszarze krajów bałtyckich. Przy tym publikacja jest napisana językiem na tyle przystępnym, że z powodzeniem można ją rekomendować nie tylko historykom, ale również pasjonatom historii II wojny światowej i historii Litwy, Łotwy i Estonii.
Między mocarstwami. Walka o kraje bałtyckie podczas II wojny światowej
Prit Buttar
Wyd. Rebis, Poznań 2014
Redaktor naczelny Przeglądu Bałtyckiego i prezes Fundacji Bałtyckiej. Absolwent Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego. Interesuje się Estonią, regionem Morza Bałtyckiego oraz Europą Środkową i Wschodnią. Prowadzi również portal estoński Eesti.pl.
