Trasa rowerowa przez dzielnice Kłajpedy zbudowane w latach 1958–1990 prezentująca architekturę i rozwój urbanistyczny litewskiego miasta portowego.
Miasto Kłajpeda, od XIII do początku XX wieku zwane Memel, przeszło w XX wieku zasadnicze zmiany. Po przyłączeniu całego obszaru i miasta do Litwy w 1923 roku Kłajpeda rozszerzyła się nie tylko na północ, jak poprzednio, ale także na południe. Po II wojnie światowej i okupacji przez Związek Radziecki Kłajpeda zaczęła intensywnie rozwijać się jako port handlowy i rybacki. W tym czasie na południe od centrum miasta nad Zalewem Kurońskim pojawiły się komercyjne i komunalne firmy usługowe wraz z przylegającymi do nich osiedlami mieszkaniowymi. Budowa nowej części Kłajpedy odbyła się w strukturze liniowej poprzez intensywną zabudowę dotychczas słabo zaludnionych części miasta. Pierwsza dzielnica powstała po II wojnie światowej rozciągała się po obu stronach ulicy Minijos – nie było wówczas wizji linearnej struktury urbanistycznej. Dzielnica została zaprojektowana jako dzielnica mieszkalna dla pracowników portu rybackiego, stąd potoczna nazwa dzielnicy Ryportas (ros. Рыбный порт, Рыбпорт, pol. port rybacki).
W czasach sowieckich główną osią Kłajpedy stał się Prospekt Pokoju (lit. Taikos prospektas). W latach 1958–1985 po obu stronach ulicy wybudowano dzielnice od numeru 2 do 7. Sowieckie miasto musiało być zbudowane w taki sposób, aby architektura i plan zagospodarowania przestrzennego był łatwy do zrozumienia dla górnika z Doniecka, kołchoźnika z Azji, a także marynarza znad Bałtyku. W okresie Breżniewa ograniczenia architektoniczne były odczuwalne nie tylko za sprawą ideologii, ale także przez brak materiałów budowlanych i ich niską jakość. Niemniej jednak w czasach sowieckich architekt Alfredas Gytis Tiškus zaczął kształtować wygląd Kłajpedy, próbując uczynić to litewskie miasto portowe wyjątkowym wśród innych miast sowieckich. Po konsultacjach z historykami i konserwatorami w planowaniu nowych osiedli przewidziano czerwoną cegłę.
W Kłajpedzie, która w czasach sowieckich rozszerzyła się na południe, wybudowano budynki mieszkalne o wysokości od 5 do 16 pięter, w typowej konstrukcji z cegły, płyty i monolitu. W każdej dzielnicy mieszkalnej występowały pewne różnice w wykorzystaniu materiałów budowlanych i elementów dekoracyjnych czy też w planowaniu przestrzennym. Z dziewięciu planowanych dzielnic tylko siedem zostało ukończonych przed odzyskaniem przez Litwę niepodległości. Oprócz osiedli mieszkaniowych wybudowano centra usług publicznych i komunalnych, kina, obiekty kulturalne i sportowe.
Trasa rowerowa „Powrót do świetlanej przeszłości”
Aby lepiej zaprezentować mieszkańcom i gościom Kłajpedy architekturę i rozwój urbanistyczny miasta w okresie powojennym, stworzono trasę rowerową, która obejmuje dzielnice powstałe w latach 1958–1990 wraz z otaczającymi je elementami przyrodniczymi i kulturowymi.
Trasa rowerowa powstała w ramach warsztatów studenckich, które odbyły się w dniach 20–22 lipca 2020 roku i w których wzięli udział młodzi ludzie z kilku stowarzyszeń mniejszości narodowych. Trzydniowe warsztaty studenckie zostały zainicjowane i przeprowadzone przez Związek Niemców w Kłajpedzie oraz Goethe-Institut w Wilnie w ramach Dni Kultury Niemieckiej 2020. Długość trasy wynosi 13 km, a czas przejazdu to od 2 do 2,5 godziny. Adres obok obiektu wskazuje zalecany przystanek do oglądania.
1Rzeźba „Nerynga”
Południowa granica miasta Kłajpedy biegła do II wojny światowej, z małymi wyjątkami, przy Bramie Kamiennej (lit. „Kūlių vartai”) i obecnym Starym Rynku. Wraz z rozwojem portu rybacko-handlowego postanowiono w okresie powojennym rozszerzyć miasto wzdłuż Zalewu Kurońskiego na południe. Miejsce, w którym w okresie powojennym zaczęto budować typowe budynki mieszkalne, wyznacza rzeźba „Nerynga”, wzniesiona w latach 1972–1983. Projekt wykonali rzeźbiarka Dalia Matulaitė i architekt Rimantas Buivydas. Według rzeźbiarki pomysł wpadł jej do głowy, gdy zobaczyła w swojej wizji olbrzymkę Neryngę – potężniejszą od amerykańskiej Statuy Wolności – niosącą dwa statki.
W 1972 roku drewniana rzeźba „Nerynga” została przejęta przez Galerię Domšaitisa, a po dziesięciu latach wykonano również rzeźbę z brązu. Granitowa kompozycja Buivydasa, ze swoją wielopoziomową i krętą platformą cokołową, przypomina drganie morza lub usypanych razem wydm. Podobnie jak surowy nadmorski krajobraz, rzeźba ma nieco ponury charakter. Idea olbrzymki została wcielona w życie nie w ponadgabarytowych wymiarach, ale w absolutnej formie napięcia i koncentracji energii. Narastające napięcie osiąga punkt kulminacyjny w górnej części rzeźby: żagle, skrzydła i wreszcie głowa z osobistymi rysami Neryngi wieńcząca oś kompozycyjną. „Nerynga” to jedna z wczesnych prac Matulaitė. Jej pierwsze rzeźby „Stumbras” i „Nerynga” różnią się od całej monumentalnej sztuki „epoki późniejszego socjalizmu” – w tych pracach Matulaitė nie ma śladu ideologii komunistycznej. W Parku Rzeźby w Kłajpedzie można zobaczyć trzy inne rzeźby znanej rzeźbiarki, wykonane na sympozjach rzeźby granitowej w Smiltynė: „Lietaus debesis” („Obłok deszczowy”, 1978), „Klajojantis ežeras” („Wędrujące jezioro”, 1979) i „Dvylika brolių” („Dwunastu braci”, 1984).
Trasa rowerowa „Powrót do świetlanej przeszłości”
Długość trasy wynosi 13 km, a czas przejazdu to od 2 do 2,5 godziny. Adres obok obiektu wskazuje zalecany przystanek.
AUTORZY I AUTORKI
Veronika Beliajeva, Mantas Ežerinskis, Jessica Gherman, Jokūbas Kulevičius, Vilius Račiūnas i Vladimir Tarasov.
Doradztwo, współautorstwo i przewodnictwo wycieczek: Laurencija Budrytė-Ausiejienė.
Tłumaczenie z języka litewskiego na język niemiecki Rasa Darbutaitė, tłumaczenie z języka niemieckiego na język polski Tomasz Otocki.
Oryginalny tekst znajduje się na stronie Instytutu Goethego. Copyright: © Goethe-Institut Litauen, 2020.
Instytucja założona w 1998 roku. Zajmuje się organizacją wydarzeń kulturalnych na terenie Litwy związanych z teatrem, tańcem, muzyką, wystawami i filmem, jak również sympozjów i seminariów. Prowadzi także kursy języka niemieckiego dla mieszkańców Litwy. Siedziba organizacji znajduje się przy Prospekcie Giedymina w Wilnie. Na czele instytutu stoi obecnie Michael Müller-Verweyen.
