Dni kultury rosyjskiej na Łotwie (Дни русской культуры в Латвии) odbywają się od ponad 90 lat. Tegoroczne wydarzenie, poświęcone 200-leciu rosyjskiej prasy na Łotwie, odbywało się od 24 października do 6 listopada.
Dni kultury rosyjskiej na Łotwie wyróżniały się bogatą ofertą skierowaną do różnych grup wiekowych. Dla dzieci zorganizowano konkursy wiedzy, filmy i wycieczki z przewodnikiem, starszym oferowano partie szachów czy warsztaty fotograficzne. W sumie w tym czasie można było wziąć udział w ponad 60 wydarzeniach, w tym: wystawach, wykładach, koncertach, spektaklach, przedstawieniach, wycieczkach, warsztatach, wieczorach artystycznych, prezentacjach wydawniczych w Rydze, Jełgawie, Olaine, Jurmali i Dyneburgu. Wydarzenia były otwarte dla wszystkich, większość była bezpłatna.
Dni kultury rosyjskiej na Łotwie otworzyła wystawa zorganizowana w Bałtyckiej Akademii Międzynarodowej, poświęcona 200-leciu rosyjskiej prasy na Łotwie. Zaprezentowano materiały z XIX i XX wieku, w tym czasopisma, kolorowe magazyny, dzienniki i tygodniki. Największe zainteresowanie wzbudziła pierwsza rosyjskojęzyczna gazeta w Rydze – „Rosyjskie wydanie tygodniowe w Rydze” („Российское еженедельное издание в Риге”), które pojawiło się w lutym 1816 roku w nakładzie 100 egzemplarzy. Uwagę przyciągnęła również wydawana w okresie sowieckim „Sowiecka młodzież” („Советская молодежь”), która pod koniec lat 80-tych osiągała nakład aż 900 tys. egzemplarzy.
Na wystawie w Łotewskim Komitecie Praw Człowieka zaprezentowano banknoty z lat 20. i 30. XX wieku. Ciekawostką był fakt, że na niektórych z nich pojawiały się napisy w trzech językach: łotewskim, rosyjskim i niemieckim. Wystawa połączona była z wykładem dotyczącym języka rosyjskiego i praw mniejszości rosyjskiej w ustawodawstwie Łotwy okresu międzywojennego. Z kolei opowieści o historii oraz miejscach pochówku znanych rosyjskich działaczy kultury i nauki na Łotwie można było posłuchać podczas wycieczki po Cmentarzu Pokrowskim – prawosławnej nekropolii założonej w XIX wieku.
Poczta Łotwy (Latvijas Pasts) wypuściła dwa pamiątkowe znaczki w ilości 150 sztuk każdy. Jeden z nich upamiętnia 200. rocznicę rosyjskiej prasy na Łotwie, drugi poświęcony został Janowi Pommersowi – arcybiskupowi prawosławnemu Łotwy, jednemu z pomysłodawców Dni kultury rosyjskiej w Rydze. W tym roku przypada 140 rocznica jego urodzin. Dni kultury rosyjskiej na Łotwie zakończyły się międzynarodowym rosyjskim festiwalem pieśni, tańca i muzyki.
Kultura rosyjska niezależna od polityki
W przedsięwzięciu zaangażowane były różne instytucje, w tym Ambasada Rosji w Rydze, Duma Rygi, Dom Moskwy w Rydze, urzędy miast, biblioteki, muzea, domy kultury, centra kulturalne, organizacje i instytucje społeczne. Inicjatywę z aprobatą przyjęło Ministerstwo Kultury Łotwy. Dni kultury rosyjskiej na Łotwie skupiły przede wszystkim rosyjskojęzycznych mieszkańców Łotwy, chociaż były otwarte dla wszystkich. W niektórych przedsięwzięciach wzięli udział goście z zagranicy. Celem wydarzenia było uświadomienie Rosjanom w państwach bałtyckich wartości języka i kultury rosyjskiej. Z drugiej strony tego typu wydarzenia pomagają w integracji wieloetnicznego społeczeństwa na Łotwie, wskazując istotną rolę kultury rosyjskiej w kształtowaniu się dzisiejszego obrazu Łotwy. W takim wymiarze należy rozumieć działania nastawione na harmonizację społeczną. W ocenie organizatorów nawet w warunkach konfliktowych stosunków między państwami, kultura może wspierać ocieplenie wzajemnych relacji.
Dni kultury rosyjskiej wpisują się w szeroką problematykę „rosyjskości”, widoczną głównie na Łotwie i w Estonii, czyli tam, gdzie Rosjanie stanowią liczną grupę społeczną. Kwestia ta stała się bardziej wyraźna po aneksji Krymu przez Rosję, kiedy to społeczeństwo rosyjskie w państwach bałtyckich zostało podzielone na „zwolenników” i „przeciwników” polityki Putina. Problem dotyczy również relacji międzyetnicznych, a upolitycznienie kultury rosyjskiej stanowi istotną barierę w wieloetnicznych społeczeństwach Łotwy i Estonii, zmagających się od lat z problemem integracji. Kultura rosyjska niejako stała się zakładnikiem polityki Władimira Putina. Przykładem może być rezygnacja z festiwalu „Nowa Fala” odbywającego się w Jurmali od 2002 roku. Jego ideą było wypromowanie młodych talentów artystycznych i muzycznych z obszaru byłego Związku Radzieckiego, cieszącego się popularnością zwłaszcza u odbiorców rosyjskojęzycznych. Co roku wydarzenie przyciągało wielu artystów, muzyków i biznesmenów z Rosji. Jednak w 2014 roku, w solidarności z Ukrainą, władze Łotwy zakazały wjazdu niektórym rosyjskim artystom, a w 2015 roku zadecydowały o odwołaniu festiwalu, który obecnie odbywa się w Soczi.
Po 2014 roku zarówno organizacje społeczne, jak i media rosyjskojęzyczne dotknęły problemy związane z finansowaniem ich działalności. Spadła sprzedaż prasy, niektóre wydawnictwa, jak rosyjskojęzyczna wersja dziennika Postimees w Estonii od października tego roku wstrzymał druk czasopisma i przeniósł działalność do sieci, co odbiło się na jego dostępności zwłaszcza dla osób starszych.
Stąd wiele rosyjskich organizacji kulturalnych postuluje o redefinicję „rosyjskości” – oddzielenie kultury rosyjskiej od polityki państwowej Rosji. Proponują ideę kultury rosyjskiej, niezależnej od polityki Rosji, otwartej, bardziej europejskiej, ale opartej na tradycyjnych rosyjskich wartościach. Organizacje rosyjskie w państwach bałtyckich są aktywne na wielu poziomach. Oferuje pomoc prawną i organizacyjną. Redagują czasopisma i portale internetowe w języku rosyjskim. Skupiają nauczycieli języka rosyjskiego, muzyków, studentów, weteranów i żołnierzy, artystów i poetów. Aktywnie działają na rzecz odnowy pomników, budowy cerkwi, nauki dzieci w języku rosyjskim.
Niektóre organizacje promują ideę „Rosyjskiego świata” („Русского мира”), która wyraża potrzeby kontaktów z Ojczyzną u społeczności rosyjskiej pragnącej zachować więzi etniczne, historyczne, kulturowe i duchowe z Rosją. Część z nich angażuje się politycznie, domagając się poszerzenia swoich praw i/lub sprzeciwiając się polityce władz narodowych, co zostało wykorzystane przez Rosję do realizacji swoich interesów. W skutek tego, działania niektórych organizacji zostały upolitycznione. Organizacje wydają publikacje na temat mniejszości rosyjskojęzycznej w Europie i na świecie, regularnie organizują kongresy, konferencje, sympozja, festiwale, wystawy tematyczne poświęcone jej problemom. Ponadto organizacje zajmują się opracowaniem metod nauki, wymianą informacji i doświadczeń, koordynacją mediów. Kształtowanie wspólnej przestrzeni kulturowej, informacyjnej i edukacyjnej pozwala zabezpieczać ich interesy w państwach narodowych. Szczególny wkład w budowę wspólnoty rosyjskiej w państwach bałtyckich wniosły Cerkiew Prawosławna oraz wspólnoty staroobrzędowców. Ich zasługą była duchowa konsolidacja oraz promowanie dialogu między mniejszościami a władzą państwową.
Większość Rosjan rozumie potrzebę integracji oraz znajomości języka państwowego, jest lojalna wobec władz państwowych, ale chce również promować własną kulturę rosyjską, tradycję i wartości. W moim przekonaniu rosyjskie organizacje kulturalne w państwach bałtyckich nie stanową zagrożenia dla tożsamości narodowej państw bałtyckich, co nie oznacza, że część z nich nie wpisuje się w obecną (nieprzewidywalną i agresywną) politykę Rosji. Kultura powinna stać się apolityczną przestrzenią wzajemnej tolerancji, akceptacji i adaptacji w społeczeństwie. Jednak w tego typu działaniach powinny być zaangażowane obydwie strony: zarówno większość narodowa, jak i rosyjska mniejszość. W przeciwnym razie rozdźwięk pomiędzy różnymi grupami etnicznymi w państwie będzie się powiększał, a izolacji Rosjan w państwach bałtyckich będzie sprzyjała ich podatność na wpływ ze strony Rosji.
Autorka artykułu składa podziękowania za możliwość wzięcia udziału w Dniach kultury rosyjskiej na Łotwie. Artykuł powstał w ramach projektu: Postawy rosyjskiej mniejszości narodowej w państwach bałtyckich wobec idei Русского Мира (numer projektu: DN/MOB/121/IV/2015), finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Program „Mobilność Plus” IV edycja.
Doktor nauk społecznych w zakresie nauki o polityce, doktor nauk humanistycznych w zakresie archeologii, asystent w Instytucie Europy Środkowo-Wschodniej, laureatka programu „Mobilność plus”, uczestniczka programu Young Election Observers, zainteresowania badawcze: polityka zagraniczna Rosji, bezpieczeństwo w Europie Środkowo-Wschodniej, państwa bałtyckie, mniejszość rosyjskojęzyczna, dziedzictwo i ochrona zabytków.
„Kultura rosyjska niezależna od polityki”
„Kultura rosyjska niejako stała się zakładnikiem polityki Władimira Putina.”
?