Trasa rowerowa przez dzielnice Kłajpedy zbudowane w latach 1958–1990 prezentująca architekturę i rozwój urbanistyczny litewskiego miasta portowego.
Miasto Kłajpeda, od XIII do początku XX wieku zwane Memel, przeszło w XX wieku zasadnicze zmiany. Po przyłączeniu całego obszaru i miasta do Litwy w 1923 roku Kłajpeda rozszerzyła się nie tylko na północ, jak poprzednio, ale także na południe. Po II wojnie światowej i okupacji przez Związek Radziecki Kłajpeda zaczęła intensywnie rozwijać się jako port handlowy i rybacki. W tym czasie na południe od centrum miasta nad Zalewem Kurońskim pojawiły się komercyjne i komunalne firmy usługowe wraz z przylegającymi do nich osiedlami mieszkaniowymi. Budowa nowej części Kłajpedy odbyła się w strukturze liniowej poprzez intensywną zabudowę dotychczas słabo zaludnionych części miasta. Pierwsza dzielnica powstała po II wojnie światowej rozciągała się po obu stronach ulicy Minijos – nie było wówczas wizji linearnej struktury urbanistycznej. Dzielnica została zaprojektowana jako dzielnica mieszkalna dla pracowników portu rybackiego, stąd potoczna nazwa dzielnicy Ryportas (ros. Рыбный порт, Рыбпорт, pol. port rybacki).
W czasach sowieckich główną osią Kłajpedy stał się Prospekt Pokoju (lit. Taikos prospektas). W latach 1958–1985 po obu stronach ulicy wybudowano dzielnice od numeru 2 do 7. Sowieckie miasto musiało być zbudowane w taki sposób, aby architektura i plan zagospodarowania przestrzennego był łatwy do zrozumienia dla górnika z Doniecka, kołchoźnika z Azji, a także marynarza znad Bałtyku. W okresie Breżniewa ograniczenia architektoniczne były odczuwalne nie tylko za sprawą ideologii, ale także przez brak materiałów budowlanych i ich niską jakość. Niemniej jednak w czasach sowieckich architekt Alfredas Gytis Tiškus zaczął kształtować wygląd Kłajpedy, próbując uczynić to litewskie miasto portowe wyjątkowym wśród innych miast sowieckich. Po konsultacjach z historykami i konserwatorami w planowaniu nowych osiedli przewidziano czerwoną cegłę.
W Kłajpedzie, która w czasach sowieckich rozszerzyła się na południe, wybudowano budynki mieszkalne o wysokości od 5 do 16 pięter, w typowej konstrukcji z cegły, płyty i monolitu. W każdej dzielnicy mieszkalnej występowały pewne różnice w wykorzystaniu materiałów budowlanych i elementów dekoracyjnych czy też w planowaniu przestrzennym. Z dziewięciu planowanych dzielnic tylko siedem zostało ukończonych przed odzyskaniem przez Litwę niepodległości. Oprócz osiedli mieszkaniowych wybudowano centra usług publicznych i komunalnych, kina, obiekty kulturalne i sportowe.
Trasa rowerowa „Powrót do świetlanej przeszłości”
Aby lepiej zaprezentować mieszkańcom i gościom Kłajpedy architekturę i rozwój urbanistyczny miasta w okresie powojennym, stworzono trasę rowerową, która obejmuje dzielnice powstałe w latach 1958–1990 wraz z otaczającymi je elementami przyrodniczymi i kulturowymi.
Trasa rowerowa powstała w ramach warsztatów studenckich, które odbyły się w dniach 20–22 lipca 2020 roku i w których wzięli udział młodzi ludzie z kilku stowarzyszeń mniejszości narodowych. Trzydniowe warsztaty studenckie zostały zainicjowane i przeprowadzone przez Związek Niemców w Kłajpedzie oraz Goethe-Institut w Wilnie w ramach Dni Kultury Niemieckiej 2020. Długość trasy wynosi 13 km, a czas przejazdu to od 2 do 2,5 godziny. Adres obok obiektu wskazuje zalecany przystanek do oglądania.
7Dzielnica 5 – Gedminai
Dzielnica nr 5 – Gedminai została zaprojektowana w latach 1975–1977 (architekt Vitonis) i składa się z dwóch dzielnic mieszkaniowych: Debreceno i Naujakiemio. Nowa dzielnica rozciągała się na polach dawnej posiadłości Gedminai między Prospektem Pokoju, a ulicami Debreceno, placem Šilutės oraz prospektem Statybininkų. Znany do II wojny światowej i dobrze prosperujący dwór Gedminai został w okresie powojennym zdewastowany, a na jego miejscu wybudowano 16-piętrowy dom mieszkalny, sklep i klub. Według projektu architektonicznego Simonavičiūtė z 1981 roku odbudowano główny budynek dworu, a w 1984 roku dołączono jeszcze dobudówkę. W 1983 roku ulokowano tutaj Liceum Plastyczne Eduardasa Balsysa. Projekt dzielnicy Gedminai wzorowano na okręgu Leszczyniaki (lit. Lazdynai) w Wilnie, starając się zachować nierówności terenu i niektóre wzniesienia o wysokości od 2 do 4,5 metra. Na 113 hektarach wzniesiono typowe pięcio- i dziewięciopiętrowe budynki z prefabrykatów.
Dziewięciokondygnacyjne domy z czterema wejściami ozdobiono od zewnątrz tynkiem granitowym, balkony pokryto płytkami ceramicznymi i ozdobnymi ścianami z reliefowego żelbetu, które w pionie podzieliły budynek na sześć części. Nowością był dwunastopiętrowy dom z pomieszczeniami dla usług komunalnych (architekci Tiškus i Arkušauskas).
W 1974 roku znaleziono rozwiązanie techniczne dla elewacji budynków z paneli tylnych – spryskano je ochronną mieszanką polimerowo-mineralną. W zależności od dzielnicy mieszkalnej lub grupy domów do mieszanki dodawano różne pigmenty kolorystyczne. Przestrzenie publiczne w głównych punktach widokowych obsadzono świerkiem górskim i dzikim winem.
Trasa rowerowa „Powrót do świetlanej przeszłości”
Długość trasy wynosi 13 km, a czas przejazdu to od 2 do 2,5 godziny. Adres obok obiektu wskazuje zalecany przystanek.
AUTORZY I AUTORKI
Veronika Beliajeva, Mantas Ežerinskis, Jessica Gherman, Jokūbas Kulevičius, Vilius Račiūnas i Vladimir Tarasov.
Doradztwo, współautorstwo i przewodnictwo wycieczek: Laurencija Budrytė-Ausiejienė.
Tłumaczenie z języka litewskiego na język niemiecki Rasa Darbutaitė, tłumaczenie z języka niemieckiego na język polski Tomasz Otocki.
Oryginalny tekst znajduje się na stronie Instytutu Goethego. Copyright: © Goethe-Institut Litauen, 2020.
Instytucja założona w 1998 roku. Zajmuje się organizacją wydarzeń kulturalnych na terenie Litwy związanych z teatrem, tańcem, muzyką, wystawami i filmem, jak również sympozjów i seminariów. Prowadzi także kursy języka niemieckiego dla mieszkańców Litwy. Siedziba organizacji znajduje się przy Prospekcie Giedymina w Wilnie. Na czele instytutu stoi obecnie Michael Müller-Verweyen.
