W Polsce trwa Rok Józefa Piłsudskiego. 5 grudnia minie 150 lat od dnia narodzin późniejszego Komendanta, Naczelnika i Marszałka. Piłsudski – niemal powszechnie uważany dziś w Polsce za męża stanu i twórcę niepodległego państwa polskiego – budzi kontrowersje i emocje na Litwie, skąd pochodził jego ród. Do dziś Litwini pamiętają Piłsudskiemu zajęcie Wilna w roku 1920 i choć ten nazywał siebie „starym Litwinem” nie uważają go za bohatera własnej historii. Ten stereotyp będą starali się przełamać litewscy i polscy historycy, publicyści, dziennikarze – uczestnicy konferencji „Bez emocji. Polsko-litewski dialog o Piłsudskim”, która odbędzie się w Wilnie w 150. rocznicę urodzin Marszałka.
Wileńska konferencja poświęcona Józefowi Piłsudskiemu (5-6 grudnia) organizowana jest z inicjatywy Instytutu Pamięci Narodowej, Instytutu Historii Litwy, Wydziału Historii Uniwersytetu Wileńskiego oraz Instytutu Polskiego w Wilnie. „Przez ostatnich kilkadziesiąt lat wokół postaci Józefa Piłsudskiego i jego roli w stosunkach polsko-litewskich narosło wiele mitów, nieporozumień, oskarżeń i negatywnych emocji. Postać ta odbierana jest nie tylko wśród Litwinów, ale także wśród Polaków, niejednoznacznie” – piszą organizatorzy. Przypominają, że Piłsudski, przedstawiany jest jako ojciec polskiej niepodległości, wybitny wódz, strateg i obrońca Europy przed bolszewicką rewolucją, ale także jako autorytarny polityk twardo rozprawiający się z politycznymi przeciwnikami.
Na Litwie postać Piłsudskiego budzi kontrowersje. Naczelnik Państwa po odzyskaniu niepodległości liczył na porozumienie z Litwinami i przychylność elit politycznych w Kownie dla jego koncepcji współdziałania, nawet po inkorporacji Wileńszczyzny w 1922 roku. W przemówieniu wygłoszonym wówczas w Wilnie mówił m.in. „(…) przez cześć dla przeszłości, przez szacunek dla krwi wspólnie przelanej, dzisiaj, w dzień wielkiego tryumfu, tryumfu polskiego, który tak gorąco wszyscy tu zebrani odczuwają, nie mogę nie wyciągnąć przez kordon nas dzielący ręki do tych tam w Kownie, którzy może dzień dzisiejszy, dzień naszego tryumfu, uważają za dzień klęski i żałoby. Nie mogę nie wyciągnąć ręki, nawołując do zgody i miłości. Nie mogę nie uważać ich za braci”.
„Bunt Żeligowskiego” położył się jednak cieniem na relacjach polsko-litewskich. Stosunki dyplomatyczne między Kownem a Warszawą zostały zamrożone na wiele lat i nawiązane dopiero trzy lata po śmierci Piłsudskiego, w 1938 roku. „Zagarniając Wilno Piłsudski wszystko zepsuł. Skorzystała na tym tylko Rosja Sowiecka. Zamiast stawać razem przeciwko czerwonemu potopowi w 1920 roku, Polacy walczyli z Litwinami” – mówił kilka lat temu w jednym z wywiadów były przywódca Litwy Vytautas Landsbergis. Jego zdaniem, zajmując Wilno, Piłsudski zaprzepaścił możliwość budowy sojuszu polsko-litewskiego.
Organizatorzy konferencji zwracają uwagę, że sprzeczne oceny działalności Józefa Piłsudskiego wynikają także z tego, że jego nazwisko w litewskim dyskursie historycznym, politycznym i medialnym jest w istocie nieobecne. „A jeśli już się pojawia, to nadal towarzyszą mu głównie emocje, a nie rzetelne oceny faktów historycznych” – można przeczytać w zapowiedzi wydarzenia. Dlatego też organizatorzy postawili sobie za cel rzetelne, racjonalne i wolne od emocji przedstawienie postaci Marszałka na tle stosunków polsko-litewskich, ukazanie związków z Litwą oraz zaprezentowanie różnych aspektów jego działalności i dorobku. Konferencja ma być również „forum do wymiany zdań i refleksji” na temat roli, jaką Piłsudski odegrał w tworzeniu nowej Europy okresu międzywojennego.
Uroczyste otwarcie konferencji odbędzie się we wtorek, 5 grudnia, o godz. 10:00 w budynku Wileńskiego Ratusza (Didžioji g. 31). Słowo do uczestników wygłoszą: dyrektor Instytutu Polskiego w Wilnie Marcin Łapczyński, Ambasador RP w Wilnie Urszula Doroszewska, prezes Instytutu Pamięci Narodowego Jarosław Szarek oraz dyrektor Instytutu Historii Litwy Rimantas Miknys. Konferencja, która zaplanowana została na dwa dni, podzielona będzie na pięć części, w czasie których referaty poświęcone postaci i różnym kontekstom związanym z Józefem Piłsudskim wygłoszą naukowcy i publicyści. Podsumowaniem wydarzenia będzie debata „Czy jest możliwy polsko-litewski dialog na temat Piłsudskiego?“.
Program
Wtorek, 5 grudnia 2017
Wileński Ratusz (Didžioji g. 31)
10.00 – 10.30 Rejestracja uczestników oraz kawa
10.30 – 11.00 Otwarcie konferencji:
- Marcin Łapczyński, Dyrektor Instytutu Polskiego w Wilnie
- JE Urszula Doroszewska, Ambasador RP
- Przedstawiciel strony litewskiej*
- Jarosław Szarek, Prezes Instytutu Pamięci Narodowego
- Rimantas Miknys, Dyrektor Instytutu Historii Litwy
Otwarcie wystawy o Józefie Piłsudskim, przygotowanej na zlecenie Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP (dostępna przez cały czas trwania konferencji)
11.00 – 13.00 Część 1 konferencji „Idee i czyn“
- 11.00-11.30 Małgorzata Gmurczyk – Wrońska „Dyplomacja Józefa Piłsudskiego w latach 1914 – 1918”
- 11.30-12.00 Rimantas Miknys „Dlaczego Michał Romer nie mógł porozumieć się z Józefem Piłsudskim?”
- 12.00-12.30 Andrzej Pukszto „Ewolucja postaw ziemiaństwa na Litwie wobec idei politycznych Józefa Piłsudskiego w latach 1905 – 1920 (na przykładzie Aleksandra Meysztowicza, Konstancji Skirmuntt i Vladasa Putvinskisa)”
- 12.30-13.00 Janusz Odziemkowski „Czyn Legionowy 1914 – 1918 i wojna polsko – bolszewicka 1920 r.”
13.00 – 14.30 Przerwa obiadowa
14.30 – 17.00 Część 2 konferencji „Normalizacja?“
- 14.30-15.00 Marek Kornat „Koncepcja polityki zagranicznej Józefa Piłsudskiego w latach 1918 – 1935.“
- 15.00-15.30 Vytautas Plečkaitis „W drodzie poszukiwań normalizacji stosunków polsko – litewskich: Spotkania sygnatariuszy Aktu Niepodleglosci Litwy z Józefem Piłsudskim.“
- 15.30-16.00 Algimantas Kasparavičius „Wpływ Józefa Piłsudskiego na stosunki dyplomatyczne Litwy i Rosji w dwudziestoleciu międzywojenym.“
- 16.00-16.30 Rimvydas Valatka „Zagubiony w tożsamościach? Wódz Armii Litewskiej Silvestras Žukauskas.“
- 16.30-17.00 Włodzimierz Suleja „Józef Piłsudski mąż stanu.“
17.00 – 17.30 Dyskusja prelegentów z uczestnikami konferencji
Środa, 6 grudnia 2017
Wileński Ratusz (Didžioji g. 31)
9.00 – 10.30 Część 3 konferencji „Piłsudski a Litwa“
- 9.00-9.30 Pawel Libera „Józef Piłsudski a Litwa.“
- 9.30-10.00 Tomas Venclova „Józef Piłsudski oczami Litwinów: od mitu do przemyślanej oceny“
- 10.00-10.30 Arūnas Svarauskas „Obecność Piłsudskiego w wewnętrznej polityce Litwy“.
10.30 – 11.00 Przerwa kawowa
11.00 – 12.30 Część 4 konferencji „Wizerunek“
- 11.00-11.30 Algis Kasparavičius „Wizerunek Piłsudskiego na Litwie przed Drugą Wojną Światową.“
- 11.30-12.00 Małgorzata Dawidziak – Kładoczna „Język polityczny Józefa Piłsudskiego.“
- 12.00-12.30 Tadeusz Wolsza „Pasje Marszałka.“
12.30 – 14.00 Przerwa obiadowa
14.00 – 15.30 Część 5 konferencji „Żmudzin“
- 14.00-14.30 Eugenijus Saviščevas „Ród Piłsudskiego na Żmudzi w XVI w.“
- 14.30-15.00 Danuta Jastrzębska – Golonka „Postać marszałka Józefa Piłsudskiego w edukacji II RP, PRL i III RP.“
- 15.00-15.30 Sławomir Moćkun „Zesłanie, misje i peregrynacje po świecie i ich znaczenie dla działalności politycznej“
15.30 – 16.00 Podsumowanie konferencji oraz dyskusja
16.00 – 17.30 Dyskusja „Czy jest możliwy polsko-litewski dialog na temat Piłsudskiego?“ z udziałem: Alfredasa Bumblauskasa, Rimantasa Miknysa, Andrzeja Nowaka, Włodzimierza Sulei, Tomasa Venclovy, Mariusza Wołosa, min. Jana J. Kasprzyka. Moderuje: Alvydas Nikžentaitis
* do ustalenia
Informacje praktyczne:
Udział w konferencji jest bezpłatny, obowiązuje rejestracja do dn. 1 grudnia 2017 roku na adres: barbara.orszewska@instytutpolski.org. Konferencja odbędzie się w jęz. polskim i litewskim z tłumaczeniem. Organizatorzy nie zapewniają obiadu. Program konferencji może ulec zmianie.
Organizatorzy i partnerzy konferencji:
Organizatorzy: Instytut Pamięci Narodowej, Instytut Historii Litwy, Wydział Historii Uniwersytetu Wileńskiego, Instytut Polski w Wilnie
Partnerzy/patroni: Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej Litwa, Ratusz Wileński, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN, Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku.
Partnerzy medialni: LRT, Delfi.lt, 15min.lt, Polskie Radio dla Zagranicy – Redakcja Polska, dzieje.pl, Radio Znad Wilii / zw.lt, Wilnoteka.lt, Kurier Wileński.
Absolwent Instytutu Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, pracownik Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, interesuje się krajami bałtyckimi, stosunkami polsko-litewskimi i polsko-białoruskimi, był współautorem "Programu Bałtyckiego" w Radiu Wnet, publikował m.in. w "Nowej Europie Wschodniej", "New Eastern Europe", "Tygodniku Powszechnym", portalu "Więź" i "Magazynie Pismo". Autor książki "Litwa po litewsku" (Wydawnictwo Czarne, 2024).
