Przy obiedzie w trakcie międzynarodowego zjazdu literatów jedna z autorek pyta sąsiadów przy stole, czy mieli już przyjemność zapoznać się z autorem z Łotwy. Nikt go jeszcze nie spotkał. Inna pisarka odpowiada, że owszem, podobno ktoś widział, jak w środku nocy smaży sobie omlet. Tymczasem łotewski pisarz kolejny piątkowy wieczór w samotności podsumowuje radosnym: „Doskonale!”.
To zaledwie dwie z kilkudziesięciu komiksowych scenek publikowanych w mediach społecznościowych w ramach kampanii #iamintrovert, promującej literaturę łotewską za granicą. Komiksy, ilustrowane przez Reinisa Pētersonsa, z tekstami autorstwa Anete Konste, podbiły serca nie tylko rodzimych amatorów literatury, ale także zagranicznych czytelników, dla których niejednokrotnie stanowiły pierwszą styczność z kulturą łotewską w ogóle. Kampania w ciągu kilku lat zdobyła wielu fanów w kraju i za granicą, międzynarodowe uznanie i moc sprawczą, a także szereg nagród: złoto w kategoriach Kampania Zintegrowana i Brand Story oraz specjalną nagrodę jury na festiwalu „Awards 2018”, przyznającym nagrody w dziesięciu kategoriach branży kreatywnej, a rok później pierwszą nagrodę w corocznym, rodzimym konkursie na najlepszy design „Latvijas Dizaina gada balva 2019”. Szczegółowo obmyślona identyfikacja wizualna objęła szereg różnych elementów i wydarzeń. Oprócz publikacji komiksów i grafik na Facebooku czy Instagramie, powstały oryginalne gadżety, takie jak bluzy i koszulki z cytatami łotewskich twórców (w języku angielskim) zaprojektowane przez aktorkę i projektantkę Madarę Botmane, czy piwo z charakterystyczną etykietą, stworzone przez Krišjānisa Zeļģisa, poetę i właściciela browaru Malduguns. Kampania doczekała się muzealnej wystawy w Estonii, a nawet współtworzyła specjalną, literacką poczekalnię na ryskim lotnisku.
Kampania #iamintrovert żongluje stereotypami na temat zarówno pisarzy, jak i introwertyków. Przedstawia je z ironią i wdziękiem. Bohaterowie komiksów o introwertycznych łotewskich autorach – na zmianie pisarka i pisarz – nie są wzorowani na autentycznych postaciach, ale mają reprezentować ogół cech przypisywanych łotewskim pisarzom. Czy każda pisarka i każdy pisarz to z natury introwertycy? Wiele cech stereotypowo przypisywanych osobom piszącym na pewno pasowałoby do tego wizerunku – przedkładanie samotności nad towarzystwo, niechęć do wystąpień publicznych i tłocznych imprez, zamykanie się w swoim wewnętrznym świecie. Jednak ile piszących, tyle osobowości. Obecnie może się nawet wydawać, że rynek (i czytelnicy) wręcz wymagają od pisarzy cech ekstrawertyków: dzielenia się informacjami o sobie na portalach społecznościowych, kontaktu z czytelnikami, spotkań autorskich, udzielania wywiadów… Część autorów na pewno to lubi, a pozostali – czy wypada im się przyznać, że nie? Wokół zarówno intro- jak i ekstrawertyków krąży mnóstwo stereotypów, choćby ten zrównujący introwertyzm z nieśmiałością. Przeczą im nowsze badania i publikacje z zakresu psychologii, a o samym introwertyzmie mówi się ostatnio coraz więcej, choćby odnośnie rekrutacji pracowników.
Za promocję łotewskiej literatury za granicą odpowiada platforma „Latvian Literature” powstała dzięki współpracy trzech największych literackich instytucji na Łotwie: Związku Pisarzy Łotewskich (Latvijas Rakstnieku savienība), Stowarzyszenia Łotewskich Wydawców (Latvijas Preses izdevēju asociācija) oraz Międzynarodowego Domu Pisarza i Tłumacza (Starptautiskā Rakstnieku un tulkotāju māja). Organizacja ma za zadanie budować markę rodzimej literatury za granicą, stanowić centrum informacji dla tłumaczy i wydawców, pomagać przy nawiązywaniu literackiej współpracy. Strona internetowa organizacji „Latvian Literature” jest pierwszym miejscem, do którego powinni zajrzeć wszyscy spragnieni informacji na temat współczesnej literatury łotewskiej.
Skąd pomysł na kampanię o introwertykach? Wszystko zaczęło się od zaproszenia Łotwy na Międzynarodowe Targi Książki w Londynie. W 2018 roku głównym motywem imprezy był rynek wydawniczy krajów bałtyckich. Anete Konste, specjalistka ds. Public Relations w platformie „Latvian Literature”, jedna z pomysłodawczyń i autorka tekstów, wspomina, że kampania początkowo dotyczyć miała jedynie prezentacji Łotwy na londyńskich targach. „Gdy okazało się, że Łotwa, wraz z Litwą i Estonią, będzie gościem na Targach Książki w Londynie, zaczęliśmy się zastanawiać, jak najlepiej będzie przyciągnąć uwagę” – opowiada Anete Konste. „Targi w Londynie mają to do siebie, że rzadko kiedy stoiska prezentują coś naprawdę ciekawego i oryginalnego. Wszystko jest raczej nakierowane na biznes – sprzedaż i zakup praw autorskich. Pomogła nam dyrektor kreatywna Una Rozenbauma. Poprosiliśmy ją o pomoc we wskazaniu kierunku, w którym powinniśmy pójść. Wraz z nią, oraz koleżanką Dace Bargą, usiadłyśmy w kawiarni Teatra Bars i długo dyskutowałyśmy o wadach i zaletach łotewskiej literatury. Wyszło na to, że jedną z głównych wad jest to, że większość naszych autorów nie czuje się swobodnie występując publicznie, w rozmowach z dziennikarzami, czytelnikami i przedstawicielami branży księgarskiej (zwłaszcza w języku obcym). A udział w londyńskich targach właśnie tego od nich wymagał! Autorzy mieli wykazać się komunikatywnością, obyciem na scenie, swobodnie mówić po angielsku… Una zaproponowała, by ten pozorny minus zamienić w plus. Otwarcie przyznać: tak, jesteśmy introwertyczni i może nie wiemy, jak się dobrze zaprezentować, ale to nie znaczy, że kiepscy z nas pisarze! Przeciwnie. Aby tworzyć dobre książki, musisz przecież spędzić wiele godzin w samotności” – wyjaśnia Konste.
Udział w Targach Książki w Londynie w 2018 roku okazał się sukcesem i zapisał się na Łotwie jako wydarzenie wielkiej wagi. Na targach gościli wybitni ludzie pióra, między innymi Nora Ikstena, autorka przełożonej na język angielski powieści „Soviet Milk” (łot. „Mātes piens”), prozaiczka Inga Ābele, poeta Kārlis Vērdiņš czy Luīze Pastore, autorka książek dla dzieci. Warto wspomnieć, że Litwę reprezentowali Tomas Venclova, Kristina Sabaliauskaitė, Undinė Radzevičiūtė i Alvydas Šlepykas, a Estonię twórcy tacy jak Mihkel Mutt, Maarja Kangro, Andrei Ivanov i Rein Raud. Kampania #iamintrovert spotkała się ze spontanicznymi, pozytywnymi reakcjami gości targów. Goście łotewskiego stoiska mogli robić sobie selfie na tle cytatów z łotewskiej literatury, wypełnić test „Jakim typem introwertyka jesteś?” czy zaszyć się pod „audioprysznicem”, słuchając audiobooków m.in. Nory Iksteny czy Ingi Ābele. Viralowy potencjał komiksów i grafik oraz atrakcji towarzyszących ekspozycji zapewnił kampanii miejsce w mediach społecznościowych. Sukces był na tyle duży, że przedsięwzięcie #iamintrovert trwa do dziś. W 2019 roku święciło triumfy na Targach Książki we Frankfurcie. „Cały zespół od razu uwierzył w ten pomysł” wspomina Anete Konste. „Ale fakt, że przerodził się on w tak długotrwałą kampanię reklamową, był dla nas samych niespodzianką”.
Na oficjalnej stronie Targów Książki w Londynie Łotwa opisana jest jako kraj lasów, rzek i… szybkiego internetu. Wspomniane jest także wprost, że Łotwa to kraj introwertyków, którzy wręcz uwielbiają wzajemną komunikację, jednak pod warunkiem, że jest to komunikacja mailowa. Czy introwertyzm stał się swego rodzaju znakiem rozpoznawczym i cechą narodową Łotyszy? „Niektóre odcinki komiksu są ściśle związane z codziennym życiem pisarzy, inne można odczytać bardziej ogólnie, bo odnoszą się do introwertyków niezależnie od wykonywanego zawodu czy narodowości” – komentuje Anete Konste. „Są też takie, które wprost odnoszą się do łotewskiej kultury, jak ten o obchodach święta przesilenia letniego (Jāņi) czy święta niepodległości.” Wygląda na to, że pomysł na reklamę literatury rozrósł się do promocji marki narodowej. „Kampania wyszła poza granicę branży literackiej, nie raz sugerowano także, by zrobić z niej znak firmowy całego narodu” – przyznaje Anete Konste. „To pokazuje, że introwertyzm chyba faktycznie jest naszą cechą narodową. Nawet jeśli to Estończycy albo Finowie uważani są za najbardziej zamkniętych w sobie” – podsumowuje Konste.
Kampania #iamintrovert:
- Una Rozenbauma – pomysłodawczyni, dyrektor kreatywna
- Anete Konste – pomysłodawczyni, copywriter
- Reinis Pētersons – ilustrator
- Aija Baumane – design
- Toms Harjo – fotograf
Platforma „Latvian Literature” znajduje się pod adresem www.latvianliterature.lv.
Bałtystka, tłumaczka literatury łotewskiej i litewskiej, publicystka. Absolwentka Bałtystyki na Uniwersytecie Warszawskim. Interesuje się historią i poetyką reklamy oraz narracją w biznesie. Lubi podróże na Północ. Mieszka w Warszawie. Prowadzi blog o literackiej stronie reklamy: www.smarzewska.com.
