Irena Veisaitė, wybitna litewska teatrolog i historyk literatury, działaczka społeczna, ocalała z kowieńskiego getta została w tym roku uhonorowana tytułem Człowieka Pogranicza przyznawanym przez Fundację Pogranicze oraz Ośrodek „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów” w Sejnach. Jej życiowa postawa i twórczość „stanowią dla nas inspirację, wsparcie w chwilach zwątpienia i najważniejszy punkt odniesienia” – uzasadnił przyznanie nagrody założyciel i dyrektor Ośrodka „Pogranicze” Krzysztof Czyżewski.
O uhonorowaniu Ireny Veisaitė tytułem Człowieka Pogranicza poinformował 9 maja Krzysztof Czyżewski: „«Pogranicze» od dwudziestu już lat przyznaje tytuł Człowieka Pogranicza, pragnąc nagrodzić i spopularyzować dzieło współczesnych «budowniczych mostów». Dotychczas tytuł ten otrzymali Jerzy Ficowski, Tomas Venclova, Arvo Pärt, Bohdan Osadczuk i Claudio Magris. Z wielką radością mam zaszczyt ogłosić, że w jubileuszowym 2019 roku tytuł Człowieka Pogranicza otrzymuje Irena Veisaitė – nasza mistrzyni z Wilna, której ścieżka praktykowania etosu pogranicza, życiowa postawa i twórczość stanowią dla nas inspirację, wsparcie w chwilach zwątpienia i najważniejszy punkt odniesienia”.
„Irena Veisaitė swoje życie poświęciła krytyce teatralnej, nauczaniu zarówno studentów jak i nauczycieli oraz budowaniu społeczeństwa obywatelskiego w niepodległej Litwie i Europie Środkowowschodniej. Z piekła XX wieku wyszła twarzą ku przyszłości, z pragnieniem naprawiania świata. Przez wiele lat prowadziła Fundację Otwartego Społeczeństwa w Wilnie, a także Centrum Kultury Thomasa Manna w Nidzie. Jej odwaga intelektualna i zaangażowanie w życie publiczne sprawiły, że w Litwie i Europie stała się prawdziwym autorytetem moralnym” – powiedział w imieniu Fundacji i Ośrodka „Pogranicze” Krzysztof Czyżewski.
„Droga, w której odnalazła sens i cel działania, to droga Nauczycielki, traktującej życie samo jako sztukę. Z każdym kolejnym, dokonanym przez nią małym, zwielokrotnianym przez uczniów, krokiem na przód, uwiarygodnia się i nabiera mocy jej życiowe motto: «Przebaczyć i tworzyć przyszłość to powinność żywych»” – kończy dyrektor Ośrodka „Pogranicze”. Uroczystość nadania tytułu Człowieka Pogranicza odbędzie się 31 maja 2019 roku w Sejnach w Białej Synagodze z udziałem gości z Litwy i Polski, a wydarzeniu towarzyszyć będzie promocja książki O godne życie, będącej zapisem rozmowy laureatki z litewskim historykiem Aurimasem Švedasem.
Irena Veisaitė (ur. 1928 w Kownie) jest teatrologiem i historykiem literatury. Pochodzi z rodziny żydowskiej, w dzieciństwie uczęszczała do Gimnazjum im. Szolema Alejchema w Kownie, nauczającego w języku jidysz. W czasie okupacji niemieckiej jej matka została zamordowana, a ona sama trafiła do kowieńskiego getta. Została uratowana dzięki pomocy litewskich przyjaciół, do końca wojny ukrywała się w Wilnie. Ukończyła Gimnazjum im. Salomėji Neris, studia germanistycznie w Moskwie, a w 1963 roku obroniła doktorat na Uniwersytecie w Leningradzie poświęcony twórczości poetyckiej Heinricha Heinego.
Przez wiele lat wykładała historię literatury zachodnioeuropejskiej i historię teatru na Wileńskim Uniwersytecie Pedagogicznym. Pracowała również jako krytyk teatralny, opublikowała ponad 200 artykułów w prasie litewskiej i zagranicznej, była autorką i współautorką opracowań naukowych. W latach 90. działała w Fundacji Otwartej Litwy (Atviros Lietuvos fondas), gdzie pełniła m.in. funkcję prezesa. Zasiadała również w licznych radach programowych i instytucjach doradczych. Została nagrodzona m.in. Medalem Goethego za zasługi dla litewsko-niemieckiej współpracy kulturalnej, a w ubiegłym roku otrzymała Wielki Krzyż Komandorski Orderu „Za zasługi dla Litwy”.
„Dla mnie wydaje się najważniejsze, żeby pracować razem, tworzyć wspólne projekty, a o problemach, jeśli się pojawiają, dyskutować w sposób otwarty. By wyjaśniać nasze odrębne poglądy na historię, naszą wspólną przeszłość, bo ta przeszłość wciąż gra bardzo ważną rolę w naszej teraźniejszości” – mówiła w 2013 roku w rozmowie z portalem Radia Znad Wilii, gdy gościła w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie na uroczystościach w 70. rocznicę likwidacji wileńskiego getta. – „Zawsze powinniśmy się wsłuchać w głos obu stron. Audiatur et altera pars!”
Tytuł Człowieka Pogranicza w tym roku przyznany zostanie po raz szósty. Do tej pory tytułem Człowieka Pogranicza uhonorowano: Jerzego Ficowskiego (1999), Tomasa Venclovę (2001), Arvo Pärta (2003), Bohdana Osadczuka (2005) oraz Claudio Magrisa (2009). Fundacja i Ośrodek „Pogranicze” przyznają tytuł Człowieka Pogranicza „Środkowoeuropejczykowi, który swym życiem i twórczością szczególnie przyczynił się do spopularyzowania etosu pogranicza, a więc postawy tolerancyjnej i otwartej, ze zrozumieniem i szacunkiem odnoszącej się do odmienności innych, przełamującej stereotypy i uprzedzenia, budującej mosty zbliżenia pomiędzy ludźmi różnych narodowości i religii”.
Jak piszą organizatorzy „przyznanie takiego tytułu nie oznacza nagrody w jakiejkolwiek materialnej postaci”, ale oznacza „wysiłek popularyzacji jego dzieła poprzez publikację książek, organizację wystaw, spotkań autorskich i innych prezentacji artystycznych”. Przyznająca tytuł Fundacja Pogranicze działa od 1990 roku, poświęcając się „propagowaniu etosu pogranicza i budowaniu mostów pomiędzy ludźmi różnych religii, narodowości i kultur”. Fundacja ściśle współpracuje z utworzonym w 1991 roku w Sejnach Ośrodkiem „Pogranicze” będącym instytucją finansowaną wspólnie przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Samorząd Województwa Podlaskiego.
Absolwent Instytutu Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, pracownik Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, interesuje się krajami bałtyckimi, stosunkami polsko-litewskimi i polsko-białoruskimi, był współautorem "Programu Bałtyckiego" w Radiu Wnet, publikował m.in. w "Nowej Europie Wschodniej", "New Eastern Europe", "Tygodniku Powszechnym", portalu "Więź" i "Magazynie Pismo". Autor książki "Litwa po litewsku" (Wydawnictwo Czarne, 2024).
