W Rydze upamiętniono węgierskich Żydów

|

W minioną środę z okazji Dnia Pamięci Ofiar Ludobójstwa Żydów na starym kirkucie na Moskiewskim Przedmieściu, gdzie w czasie II wojny światowej znajdowało się getto, odsłonięto pomnik pamięci węgierskich Żydówek pomordowanych w czasie Zagłady na Łotwie. W uroczystości oprócz przedstawicieli łotewskiej społeczności żydowskiej uczestniczył minister spraw zagranicznych Edgars Rinkēvičs oraz podsekretarz stanu w kancelarii premiera Viktora Orbána Csaba Latorcai. Monument odsłonięty w okolicy ulicy Żydowskiej i Łomonosowa jest podarunkiem rządu węgierskiego dla samorządu miasta Rygi z okazji stulecia niepodległości Łotwy.

Pod koniec II wojny światowej naziści wywieźli na Łotwę około 4-5 tysięcy żydowskich kobiet z północno-wschodnich Węgier. Zostały one deportowane przez Auschwitz-Birkenau do Kaiserwaldu pod Rygą (ob. stołeczny Mežaparks), później zaś przetransportowane do obozów pracy w całej Łotwie: w Spilve, Rydze, Popervāli czy do Dundagi. Wiele z tych kobiet straciło życie, ale tysiąc tych, które ocalały, zostało przewiezionych ponownie na tereny III Rzeszy, głównie do obozu w Stutthof.

Przeczytaj także:  Przestroga przed nienawiścią. Na Łotwie otwarto nową ekspozycję w obozie Salaspils

W 2015 r. Węgry były krajem przewodniczącym Międzynarodowego Aliansu Pamięci o Holocauście IHRA. Wtedy ambasada Węgier na Łotwie rozpoczęła badanie losów żydowskich kobiet ze swojego kraju. Zachęcał do tego m.in. ocalały z getta ryskiego łotewski historyk Marģers Vestermanis. Na jednym z baraków w obozie Kaiserwald odnaleziono fragmenty tekstu wyrytego w języku węgierskim latem 1944 r. Ostatecznie rząd Viktora Orbána zdecydował o budowie pomnika na terenie dawnego getta ryskiego na Moskiewskim Przedmieściu. Wybór padł na stary cmentarz żydowski, w czasie okupacji sowieckiej zamieniony na Park Brygad Komunistycznych. Monument opracowano na bazie pracy łotewskiej rzeźbiarki Valdy Malēji, głównym autorem kompozycji jest współczesny rzeźbiarz Sandis Aispurs, który opracował pomnik wraz z architektem Edvīnsem Vecumnieksem. Monument w granicie wykonała pracownia „Akmens Apstrādes Centrs AKM”. Napisy na pomniku widnieją po łotewsku, węgiersku i angielsku.

Przeczytaj także:  Ryga: Ostatni żydowski partyzant

4 lipca jest na Łotwie Dniem Pamięci o Ofiarach Ludobójstwa Dokonanego na Narodzie Żydowskim (łot. Ebreju tautas genocīda upuru piemiņas diena). Odbywa się wtedy m.in. Marsz Żywych, którego ideę zapożyczono z Polski. 4 lipca 1941 r. Niemcy i ich łotewscy pomocnicy spalili w synagodze chóralnej przy ulicy Gogola na Moskiewskim Przedmieściu kilkuset obywateli Litwy i Łotwy narodowości żydowskiej. W obchodach Dnia Holocaustu w minioną środę wziął udział prezydent Raimonds Vējonis, przewodnicząca Sejmu Ināra Mūrniece, premier Māris Kučinskis, a także liczni zgromadzeni przedstawiciele wspólnoty żydowskiej.

Węgierska dyplomacja sporo uwagi poświęca tematyce żydowskiej, próbując zmienić negatywny wizerunek Węgier w Europie. W zeszłym roku odsłonięto w Lipawie wystawę „Akmeņu otrā dzīve” („Drugie życie kamieni”) węgierskiej fotografki Bernadety Alperny, poświęconą historii społeczności żydowskiej na Węgrzech. W wywiadzie dla lokalnej gazety w Lipawie ówczesna ambasador Węgier Adrien Müller, która otworzyła lipawską ekspozycję, stwierdziła w 2017 r., że oba kraje, Łotwa i Węgry, mają podobną historię, jeśli chodzi o „czarne karty historii europejskich Żydów”. W tym samym roku w Rydze z inicjatywy ambasady wyświetlano film „Anioł z Budapesztu” („Budapeštas eņģelis”) poświęcony frankistowskiemu ambasadorowi na Węgrzech w czasach Miklósa Horty’ego Angelowi Sanzowi Brizowi, który ocalił życie tysiącom węgierskim Żydów. W czerwcu 2018 r. nowy ambasador Węgier na Łotwie Ferenc Bányai odwiedził w staromiejskiej synagodze przy ulicy Peitavu przewodniczącego żydowskiej wspólnoty religijnej Davida Kagana.

Przeczytaj także:  Jan Zwartendijk. Holenderski konsul w Kownie, który ratował Żydów

W czasie II wojny światowej na Łotwie zginęło około 70 tysięcy Żydów, na Węgrzech – kilka razy więcej.

W 2010 r. współzałożyciel Programu Bałtyckiego Radia Wnet, a później jego redaktor, od lat zainteresowany Łotwą, redaktor strony facebookowej "Znad Daugawy", wcześniej pisał o krajach bałtyckich dla "Polityki Wschodniej", "Nowej Europy Wschodniej", Delfi, Wiadomości znad Wilii, "New Eastern Europe", Eastbook.eu, Baltica-Silesia. Stale współpracuje także z polską prasą na Wschodzie: "Znad Wilii", "Echa Polesia", "Polak na Łotwie". Najlepiej czuje się w Rydze i Windawie.


NEWSLETTER

Zapisz się na newsletter i otrzymaj bezpłatną 30-dniową prenumeratę Przeglądu Bałtyckiego!