W dniach 11-15 lipca na Litwie upamiętniono likwidację gett kowieńskiego i szawelskiego. Imprezy zgromadziły lokalną społeczność żydowską, duchownych, gości międzynarodowych, a także władze samorządowe. Wspomniano sprawiedliwych wśród narodów świata, takich jak szawelski jezuita Jonas Borevičius, a także Żydów współtworzących przed 1940 r. niepodległe państwo litewskie. Po agresji niemieckiej na Związek Sowiecki litewskich Żydów albo mordowano, albo zamykano w gettach. W lipcu 1944 roku, po trzech latach od wybuchu wojny, niemieccy naziści zlikwidowali getta w Kownie i Szawlach, zabijając część więźniów, a inną część przewożąc do obozów koncentracyjnych na terenie Rzeszy.
Podczas poniedziałkowej uroczystości w Parku Willowym Chaima Frenkela (znanego żydowskiego fabrykanta z przełomu XIX i XX w., założyciela słynnej na całą Rosję fabryki skóry) upamiętniającej zamknięcie getta w Szawlach, którą zaszczycili ambasadorowie Izraela i Japonii, a także przedstawiciel ambasady Stanów Zjednoczonych, mer miasta Artūras Visockas (niezależny) przypomniał wybitnych Żydów, którzy stracili życie w wyniku nazistowskich masakr na Litwie, a także w obozach śmierci w innych krajach. Samorządowiec pozostawił także symboliczny kamyk koło kamienia pamiątkowego stojącego w miejscu historycznej bramy szawelskiego getta na rogu ulic Trakų i Ežero. – Samuelis Petuchauskas, który przez 20 lat pracował jako zastępca burmistrza, dołożył wielu starań na rzecz Szawli i był prawdziwym patriotą swojego miasta. Urijus Rozovskis, lekarz, z własnej woli udał się razem ze swoimi dziecięcymi pacjentami do obozu koncentracyjnego, żeby było im lżej przejść na tamten świat – powiedział w poniedziałek mer Visockas.
Samuelis Petuchauskas był w okresie dwudziestolecia międzywojennego zastępcą burmistrza Szawli, został zamordowany w 1941 r. w Ponarach. Obecnie wciąż żyje jego syn Markas Petuchauskas, który jest litewskim znawcą sztuki i teatrologiem, zaś w okresie 1941-1943 pozostawał więźniem getta wileńskiego. Z kolei Urijus Rozovskis przez wiele lat pracował w Szawlach jako lekarz, w 1943 r. podczas tzw. akcji dziecięcej, został wysłany ze swymi małymi pacjentami do obozu w Auschwitz-Birkenau, gdzie zamordowali ich Niemcy. Obecnie zarówno Petuchauskas, jak i Rozovskis są upamiętnieniu w Szawlach swoimi kamieniami.
W poniedziałek w Szawlach wspominano także jezuitę Jonasa Borevičiusa, Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata, który w czasie II wojny światowej wraz z innymi braćmi z narażeniem życia ratował lokalnych Żydów. Odsłonięto trójjęzyczną tablicę upamiętniającą duchownego na terytorium kościoła św. Ignacego Loyoli, który w czasie Holocaustu był „punktem przesiadkowym” dla wielu Żydów.
Uroczystości wspominające lipcową likwidację gett w 1944 roku odbyły się także w Kownie, gdzie rozłożone były na parę dni. W czwartek pokazano film „Gitel” w reżyserii Roberta Mullana, który opowiada o ocalałej z Holocaustu na Litwie, odbyła się także wycieczka tematyczna po dziewiątym forcie w Kownie, miejscu kaźni lokalnej społeczności żydowskiej. Kulminacja obchodów miała miejsce w niedzielę, gdy goście zgromadzili się w dziewiątym forcie, a także przy dawnej bramie do getta kowieńskiego. Otwarto wystawę fotografii „Pro Memoria“ autorstwa Antanasa Sutkusa, przemówił przywódca Sąjūdisu i pierwsza głowa państwa litewskiego Vytautas Landsbergis.
– Chcemy rozpowszechniać przesłanie o tragedii, jej zakresie i przyczynach, aby nie powtórzyła się. Chcemy to podkreślić specjalnie dla młodszego pokolenia – powiedziała mediom Ieva Černevičiūtė, szefowa wspólnoty żydowskiej w Kownie.
Getta w Szawlach i Kownie zostały utworzone po niemieckiej napaści na Związek Sowiecki latem 1941 r. Pierwsze z gett powstało na podstawie zarządzenia starosty Szawli i powiatu szawelskiego Jonasa Noreiki, późniejszego bohatera antysowieckiego podziemia, znanego jako „Generał Vėtra”. Składało się z dwóch części: jedna była położona na Przedmieściu Kaukaskim, druga między ulicami Ežero i Trakų. Przewodniczącym Judenratu został Mendel Lejbowicz. W dniu likwidacji getta w Szawlach 15 lipca 1944 roku wywieziono do obozu koncentracyjnego Stutthof około 3000 Żydów. Oblicza się, że spośród 8 tysięcy Żydów, którzy do 1941 r. mieszkali w Szawlach, wojnę przeżyło zaledwie 350-500.
Getto w Kownie istniało w latach 1941-1944 na terenie dzielnicy Wiliampol (Słobódka). Decyzję o powołaniu dzielnicy podpisał komendant miasta Jurgis Bobelis. W getcie znalazło się ok. 30 tysięcy mieszkańców Kowna, z których wojnę przeżyło najwyżej paruset (wśród nich uhonorowana niedawno w Sejnach tytułem „Człowieka Pogranicza” Irena Veisaitė).
Żydowskim życiem w getcie, podobnie jak w Szawlach, pokierował Judenrat ze swoimi przewodniczącym: znanym lekarzem i syjonistą Elchananem Elkesem. Znaczną część kowieńskich Żydów zamordowano jeszcze przed likwidacją getta w lipcu 1944 r., głównie na terenie tzw. dziewiątego fortu. Jesienią 1943 r. na obszarze getta kowieńskiego powstał obóz koncentracyjny KL Kauen. Ostatecznej likwidacji getta dokonano w lipcu 1944 r., gdy ocalałych mieszkańców wywieziono do obozów koncentracyjnych w Dachau i Stutthofie.
W 2010 r. współzałożyciel Programu Bałtyckiego Radia Wnet, a później jego redaktor, od lat zainteresowany Łotwą, redaktor strony facebookowej "Znad Daugawy", wcześniej pisał o krajach bałtyckich dla "Polityki Wschodniej", "Nowej Europy Wschodniej", Delfi, Wiadomości znad Wilii, "New Eastern Europe", Eastbook.eu, Baltica-Silesia. Stale współpracuje także z polską prasą na Wschodzie: "Znad Wilii", "Echa Polesia", "Polak na Łotwie". Najlepiej czuje się w Rydze i Windawie.
