Łotewska Nagroda Literacka roku, Latvijas Literatūras gada balva, potocznie nazywana dźwięcznym skrótem LALIGABA, przyznawana jest od 2000 roku. Wyróżnienie autorkom i autorom najlepszych książek wydanych w poprzedzającym roku kalendarzowym przyznaje Związek Pisarzy Łotewskich (Latvijas Rakstnieku savienība) oraz Międzynarodowy Dom Pisarzy i Tłumaczy (Starptautiskā Rakstnieku un tulkotāju māja), przy wsparciu m.in. Ministerstwa Kultury Łotwy, Telewizji Łotewskiej (Latvijas Televīzija) oraz banku Baltic International Bank. Autorki i autorzy najlepszych – zdaniem literaturoznawców, krytyków i pisarzy zasiadających w jury – książek otrzymują nagrodę pieniężną, a także wyjątkową lampę – oryginalny odpowiednik pamiątkowej statuetki. Nominowane dzieła są prezentowane na międzynarodowych targach książki oraz trafiają do rekomendacji dla zagranicznych wydawców i tłumaczy.
W tym roku zwyciężczynie i zwycięzców ogłoszono 30 kwietnia. Gala wręczenia nagrody oraz poprzedzające ją imprezy, m.in. tradycyjne wieczory odczytywania przed publicznością nominowanych dzieł (Prozas Lasījumi – wieczory prozy i Dzejas Lasījumi – wieczory poezji), z racji pandemii, odbyły się wirtualnie, bez udziału publiczności. Wydarzenia towarzyszące można było śledzić w Internecie, a gala emitowana była w łotewskiej telewizji. W składzie tegorocznego jury znaleźli się wybitni przedstawiciele łotewskiego świata kultury: filozof i publicysta Ilmārs Šlāpins (przewodniczący), pisarki: Nora Ikstena i Sabīne Košeļeva, poetka Daina Sirmā, tłumaczka Inga Mežaraupe, pisarz i tłumacz Raimonds Ķirķis oraz literaturoznawczyni Inguna Daukste-Silasproģe. Nagrodę przyznano w pięciu głównych kategoriach: Proza, Poezja, Przekład na język łotewski, Literatura dla dzieci i Debiut.
Nominacje w kategorii Proza świadczą o rosnącej popularności krótkich form na łotewskim rynku wydawniczym: aż dwie z czterech nominowanych pozycji stanowiły tomy opowiadań. Nagrodę otrzymał Jānis Joņevs za tom opowiadań pod tytułem Tīģeris (pol. „Tygrys”). Autor słynnej powieści Jelgava 94, za którą otrzymał Nagrodę Literacką Unii Europejskiej (2014), tym razem postawił na inny gatunek. Jak sam przyznaje: “Zbiór opowiadań to jedyna słuszna forma dla literatury fabularnej. Czytając powieść, wyraźnie widzimy, czujemy pod palcami, kiedy się skończy. W przypadku zbioru tak nie jest, nie wiemy, czy pozostałe strony dotyczą wciąż tej samej historii, czy już następnej. Z wyjątkiem ostatniego opowiadania, tak, w tym przypadku niestety wszystko jest jasne”. Jury doceniło kunszt i dojrzałość tomu Tīģeris. Opowiadania przedstawiają wydarzenia z życia codziennego z nutą realizmu magicznego, przyziemność przeplata się tu z iluzją, a postaci zaskakują i przełamują stereotypy. Najnowszą książkę Jānisa Joņevsa doceniono jako wręcz nowatorską we współczesnej literaturze łotewskiej.
Drugim nominowanym zbiorem opowiadań była książka Balta kleita (pol. „Biała sukienka”) autorstwa Ingi Ābele, prozaiczki i scenarzystki, wielokrotnej laureatki Łotewskiej Nagrody Literackiej (m.in. w 2014 roku za powieść historyczną Klūgu mūks – pol. „Wiklinowy mnich”). Wyróżniona książka to zbiór krótkich form, bazujących na dziewięciu historiach dziewięciu różnych kobiet. Warto wspomnieć, że wśród nominowanych książek znalazła się także najnowsza powieść Ingi Gaile, poetki i prozaiczki, którą polscy czytelnicy poznali dzięki tomikowi Wielkanoc, wydanemu przez Instytut Kultury Miejskiej w serii Europejski Poeta Wolności 2020 (tłum. Agnieszka Smarzewska). Inga Gaile napisała tym razem biograficzną powieść Rakstītāja (pol. „Pisarka”), której główną bohaterką jest Ivande Kaija, żyjąca w latach 1876–1942 pisarka i emancypantka, zaangażowana w odbudowę niepodległej Łotwy. Nominowano też powieść Laury Vinogradovej Upe (pol. „Rzeka”) – psychologiczny dramat o trudnych relacjach rodzinnych i siostrzanej miłości. Poruszająca historia i żywy język podbiły serca czytelników i krytyków. W tym roku powieść została nominowana także do Nagrody Literackiej Unii Europejskiej. Laura Vinogradova jest autorką kilku książek dla dzieci i tomu opowiadań. Upe to jej debiut powieściowy.
Wśród publikacji nominowanych w kategorii Poezja znalazły się cztery tomiki poetyckie – wszystkie wydane przez ryskie wydawnictwo Neputns, specjalizujące się właśnie w poezji. Nagrodę otrzymał tomik Amandy Aizpuriete Pirms izvākšanās (pol. „Przed wyprowadzką”), owoc siedmiu lat pracy poetki. Amanda Aizpuriete jest poetką, prozaiczką i tłumaczką, zdobywczynią licznych rodzimych nagród literackich, autorką ponad dziesięciu tomików wierszy. Jej poezja opisywana jest jako niezwykle emocjonalna i akcentująca punkt widzenia kobiety na tle społecznych uwarunkowań. Jury wyróżniło tomik jako jedno z najlepszych dotychczasowych osiągnięć autorki.
Wśród nominowanych książek znalazł się także tomik pod tytułem Ērti pārnēsājami spārni (pol. „Poręczne skrzydła przenośne”) autorstwa Katrīny Rudzīte, zdobywczyni Łotewskiej Nagrody Literackiej w 2014 w kategorii debiut, poetki związanej z feministycznym „Stand-upem dla kobiet” („Sieviešu stendaps”) założonym przez Ingę Gaile. Warto zwrócić uwagę również na nominowany tomik Ingmāry Balode pod tytułem Dzejoļi pēc mūsu ēras (po. „Wiersze naszej ery”). Ingmāra Balode jest poetką i tłumaczką literatury polskiej: spod jej pióra wyszły łotewskie przekłady dzieł Hanny Krall, Mikołaja Łozińskiego, Doroty Masłowskiej, Sławomira Mrożka i Adama Zagajewskiego. Zdobyła Łotewską Nagrodę Literacką roku w kategorii Poezja już dwukrotnie: w 2007 i 2012 roku. Jej wiersze w polskim tłumaczeniu można znaleźć w antologii poezji łotewskiej Wszystkie ptaki, co we mnie… (tłum. Olga Wiewióra, Wydawnictwo Warsztaty Kultury 2020). Polskim czytelnikom znany może być również nominowany w tym roku poeta Kārlis Vērdiņš, którego twórczość ukazała się w Polsce w przekładach Jacka Dehnela (Niosłem ci kanapeczkę. Wybór próz poetyckich (1999-2008), Biuro Literackie 2009) i Olgi Wiewióry (w antologii Wszystkie ptaki, co we mnie…, Wydawnictwo Warsztaty Kultury 2020). Jego nominowany tomik pod tytułem Gatavā dzeja (pol. „Gotowa poezja”) nawiązuje do pojęcia „ready-made” Marcela Duchampa: podobnie jak sztuka wykorzystuje przedmioty codziennego użytku, tak zaprezentowane tu wiersze czerpią z tekstów z życia codziennego, takich jak e-maile, wpisy w mediach społecznościowych, ogłoszenia czy instrukcje obsługi. Jest to zasługujący na uwagę, nowatorski eksperyment w literaturze łotewskiej.
W kategorii Debiut nagrodzono książkę Andrisa Kalnozolsa pod tytułem Kalendārs mani sauc (pol. „Nazywam się kalendarz”). Andris Kalnozols jest dramaturgiem, współzałożycielem eksperymentalnego teatru lalkowego „Umka.lv”, reżyserem i autorem sztuk wystawianych na deskach teatrów w Rydze i Lipawie. Nagrodzona książka to powieść epistolarna, doceniona za dojrzałe ukazanie przeżyć młodego mężczyzny w kryzysie psychicznym. „Popularność tej książki to dowód na to, że dobra literatura może przyczynić się do zwiększenia empatii w społeczeństwie” napisał o książce przewodniczący jury.
Nagrodę w kategorii Literatura dziecięca otrzymała książka Martsa Pujātsa pod tytułem Ej nu ej (pol. „Idź, no idź”) z ilustracjami Lāsmy Pujāte, zbiór wierszy dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Wierszyki przedstawiają zabawne perypetie zwierzęcych bohaterów i próbują odpowiedzieć na dziecięce pytania „Co by było gdyby..?” z nieograniczoną fantazją, choć nie brak w nich nuty melancholii. Wyjątkowości dodają im ilustracje Lāsmy Pujāte, prywatnie siostry autora, nawiązujące stylistyką do lat 80. i 90. ubiegłego wieku, epoki gdy oboje, ona i brat, sami byli dziećmi. Marts Pujāts jest nagradzanym poetą tłumaczonym m.in. na język angielski i rosyjski. Tomik Ej nu ej to jego pierwszy zbiór dla dzieci.
Należy również wspomnieć o nagrodzie w kategorii Przekład na język łotewski, którą otrzymał Jānis Elsbergs za tłumaczenie z języka angielskiego wierszy Charlesa Bukowskiego, wydanych w antologii Kodiens. Jest to pierwsza publikacja poezji Bukowskiego w języku łotewskim. Jānis Elsbergs, poeta i tłumacz, prywatnie syn słynnej łotewskiej pisarki Vizmy Belševicy, tłumaczył z języka angielskiego na język łotewski m.in. sztuki Williama Shakespeare’a i Arthura Millera, poezję Walta Whitmana oraz twórczość Kurta Vonneguta.
Łotewska Nagroda Literacka została przyznana także w kategorii Całokształt twórczości (łot. Mūža balva, dosł.: Nagroda Życia). Otrzymała ją poetka i językoznawczyni, doktor Lalita Muižniece (ur. 1935), twórczyni emigracyjna, wykładowczyni językoznawstwa na Western Michigan University, a po powrocie na Łotwę w 2014 roku – na Uniwersytecie Łotwy i Łotewskiej Akademii Kultury, popularyzatorka i lektorka języka łotewskiego za granicą, jedna z inspiratorek powstania Centrum Łotewskiego w Kalamazoo w Stanach Zjednoczonych (Kalamazoo Latvian Center). Nagrodę otrzymał także profesor Gunārs Bībers (ur. 1931), literaturoznawca i krytyk, uwielbiany przez studentów wykładowca na Uniwersytecie Łotwy i Łotewskiej Akademii Kultury, autor wielu opracowań i recenzji.
Książki wyróżnione Nagrodą LALIGABA 2021:
Kategoria Proza: Tīģeris Jānis Joņevs, wydawnictwo Dienas Grāmata 2020
Kategoria Poezja: Pirms izvākšanās Amanda Aizpuriete, wydawnictwo Neputns 2020
Kategoria Debiut: Kalendārs mani sauc Andris Kalnozols, wydawnictwo Orbīta, 2020
Kategoria Literatura dziecięca: Ej nu ej Marts Pujāts, wydawnictwo Liels un mazs 2020
Kategoria Przekład: Kodiens Charles Bukowski (antologia), przekład: Jānis Elsbergs, Neputns 2020
Wszystkie cytaty (w tłumaczeniu autorki artykułu) pochodzą z oficjalnej strony Nagrody: laligaba.lv.
Bałtystka, tłumaczka literatury łotewskiej i litewskiej. Absolwentka Bałtystyki na Uniwersytecie Warszawskim oraz Podyplomowych Studiów Reklamy w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Członkini Stowarzyszenia Tłumaczy Literatury. Interesuje się kulturą i marketingiem, a szczególnie tym, co łączy oba te obszary. Prowadzi blog o literackiej stronie reklamy: www.smarzewska.com.
