W 2018 roku Polska i Litwa obchodziły 100. rocznicę odzyskania Niepodległości, ale także 80. rocznicę nawiązania stosunków dyplomatycznych. Z różnych powodów oba nasze państwa zdecydowały się nawiązać stosunki dyplomatyczne dopiero po dwudziestu latach od odzyskania wolności. Z inicjatywy Instytutu Polskiego w Wilnie oraz Samorządu miasta Kowna 22 marca 2019 roku na budynku byłego Poselstwa RP w Kownie pojawi się pamiątkowa tablica a w Bibliotece Prezydenta Valdasa Adamkusa o polsko-litewskich stosunkach dyplomatycznych w okresie międzywojennym rozmawiać będą polscy i litewscy historycy.
Okres dwudziestolecia międzywojennego to czas dynamicznych zmian, trudnych warunków międzynarodowych, ale także wewnętrznych. To okres dynamicznych reform i odbudowywania wyniszczonych przez zaborców państw. To nieustanne ścieranie się różnych idei, koncepcji, także tych dotyczących przyszłości polsko-litewskich relacji. To, wreszcie, kształtowanie się nowoczesnej dyplomacji Polski i Litwy, która już w 1919 roku podjęła pierwsze rozmowy o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych. Niestety, bez rezultatów… Okres ten, nie bez powodów, na długo stał się kością niezgody między Polakami a Litwinami. Piłsudski, Żeligowski, Smetona, spór o Wilno i Wileńszczyznę, na długo zamknęły możliwość porozumienia i nawiązania partnerskich stosunków między oboma narodami. Dwadzieścia długich lat między Polską a Litwą obecny był mur, trwała swoista „zimna wojna”. „Stosunki polsko-litewskie de facto nie istniały, ale co raz to było o nich głośno…”, jak pisał Piotr Łossowski.
W ramach kontynuacji cyklu rozmów „Bez emocji. Polsko-litewski dialog o…”, rozpoczętych prawie dwa lata temu z inicjatywy Instytutu Polskiego, 22 marca o godz. 16.30 w Bibliotece-Muzeum Prezydenta Valdasa Adamkusa odbędzie się dyskusja polskich i litewskich historyków i politologów, poświęcona polsko-litewskim stosunkom dyplomatycznym okresu międzywojennego ze szczególnym uwzględnieniem tych oficjalnych, nawiązanych w wyniku ultimatum w marcu 1938 roku. Wezmą w niej udział: doc. dr Jonas Vaičenonis oraz dr Asta Petraitytė-Briedienė z Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie oraz Simonas Jazavita z Muzeum Miasta Kowna a także prof. dr hab. Marek Kornat z Instytutu Historii PAN im. Tadeusza Manteuffla i Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, dr Paweł Libera z Biura Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej oraz Dominik Wilczewski z Uniwersytetu w Białymstoku oraz Przeglądu Bałtyckiego.
Podczas dyskusji odbędzie się premiera, powstałej z inicjatywy Instytutu Polskiego w Wilnie z okazji 80. rocznicy nawiązania przez Polskę i Litwę stosunków dyplomatycznych, dwujęzycznej publikacji pt. „1938. Najciemniejsza noc jest tuż przed świtem” autorstwa młodych historyków i politologów Simonasa Jazavity oraz Dominika Wilczewskiego. W publikacji historycy z perspektywy młodych naukowców – Litwina i Polaka – przedstawiają swój punkt widzenia na te wydarzenia historyczne. Uczestnicy spotkania będą mogli także obejrzeć okolicznościową wystawę.
Przed konferencją, o godz. 16.00, na modernistycznej kamienicy przy ulicy Kęstučio 38, zostanie uroczyście odsłonięta tablica pamiątkowa upamiętniająca pracę Poselstwa RP w Kownie w latach 1938-1939. Odsłonięcie tablicy pamiątkowej odbędzie się we współpracy z Samorządem miasta Kowna. Podobne tablice od 2001 zdobią budynki, w których mieściły się przed wojną poselstwa USA, Szwajcarii, Francji, Węgier czy Estonii. Autorem tablicy jest architekt, prof. Jonas Venckūnas z Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie. Napis na tablicy „W tym budynku od maja 1938 r. do października 1939 r. działało Poselstwo Rzeczypospolitej Polskiej. Powstało w marcu 1938 r. i tymczasowo mieściło się w hotelu „Lietuva“.
Po nawiązaniu przez Polskę i Litwę stosunków dyplomatycznych w wyniku polskiego ultimatum z 17 marca 1938 roku, w Kownie rozpoczęło oficjalnie działalność Poselstwo RP, na czele którego stanął Franciszek Charwat. Na siedzibę tymczasowej kancelarii poselstwa wybrano hotel „Lietuva” (obecnie „Metropol”). Następnie, a maju 1938 roku poselstwo przeniosło się do budynku przy ul. Kęstučio 24 (obecnie Kęstučio 38), zaprojektowanego w 1932 roku przez Feliksasa Vizbarasa.
Program wydarzeń 22 marca 2019 roku:
godz. 16:00 – odsłonięcie tablicy pamiątkowej na budynku przy ul. Kęstučio 38 w Kownie.
godz. 16.30 – dyskusja „Bez emocji… Polsko-litewski dialog o 1938 roku”, premiera książki „1938. Najciemniejsza noc jest tuż przed świtem” oraz wystawa w Bibliotece-muzeum im. Valdasa Adamkusa przy ul. S. Daukanto 25 w Kownie.
Język wydarzeń: polski i litewski z tłumaczeniem symultanicznym. Wstęp wolny.
Organizatorzy: Instytut Polski w Wilnie oraz Samorząd miasta Kowna. Parnterzy: Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej Litwa, Biblioteka-muzeum im. Valdasa Adamkusa, Uniwersytet Witolda Wielkiego w Kownie, Muzeum Miasta Kowna, portal Przegląd Bałtycki.
Przegląd Bałtycki powstał w styczniu 2015 r. Serwis dostarcza informacji nt. państw regionu Morza Bałtyckiego.
